Aktualności
W co wierzyli deportowani do Auschwitz
Dokładne określenie wyznania deportowanych do Auschwitz nie jest proste i wynika głównie z braku materiałów źródłowych - większość deportowanych nigdy nie została zarejestrowana w obozie, a większość dokumentów z danymi o więźniach została przez Niemców zniszczona przed wyzwoleniem obozu przez Rosjan w styczniu 1945 r. Ogółem deportowanych przez Niemców do Auschwitz można podzielić na dwie grupy:
- zamordowani zaraz po przywiezieniu do obozu - nie stali się oni nigdy więźniami obozu i dane o nich nie zostały wprowadzone w obozowe kartoteki. Podstawowe informacje o nich dostępne są na podstawie materiałów ruchu oporu oraz list transportowych, sporządzanych przez nazistów w okupowanych przez nich krajach, z których wysyłali ludzi do Auschwitz. Wśród osób niezarejestrowanych i zgładzonych zaraz po przyjeździe do obozu, których liczbę Franciszek Piper, autor książki „Ilu ludzi zginęło w Auschwitz” i zarazem szef Działu Historyczno-Badawczego, szacuje na nieco ponad 900 tys., większość stanowili Żydzi - blisko 900 tys., wśród których przeważali wyznawcy judaizmu. Do drugiej grupy należało ok. 10 tys. Polaków, 2 tys. Romów i 3 tys. jeńców radzieckich, w której to grupie dominowali katolicy.
- zarejestrowani w obozie po przejściu przez procedury rejestracyjne - ogółem w obozie zarejestrowano w latach jego istnienia, tj. między czerwcem 1940 a styczniem 1945 r., nieco ponad 400 tys. więźniów, z czego połowę stanowili Żydzi, głównie wyznawcy judaizmu. W pozostałej grupie, liczącej 200 tys. więźniów, najwięcej było Polaków (ok. 150 tys.), co oznacza, że liczebnie dominowali tam wierni Kościoła rzymskokatolickiego. Resztę stanowili Romowie, jeńcy radzieccy i kilkanaście tysięcy więźniów różnych narodowości.
O wyznaniach według Ksiąg Zgonów
Zdaniem Piotra Setkiewicza, szefa archiwum Muzeum Auschwitz-Birkenau, podstawowym, choć dalece niepełnym, źródłem informacji o wyznaniu więźniów (czyli osób zarejestrowanych w Auschwitz) są tzw. Księgi Zgonów. Jest to 46 tomów, w których Politische Abteilung (obozowe gestapo) odnotowało śmierć około 69 tys. więźniów zarejestrowanych w obozie w okresie od 29 lipca 1941 do 31 grudnia 1943 r. Setkiewicz, dodaje jednak, że w większości zachowanych dokumentów rubryki dotyczącej wyznania nie było, a jeśli już sporadycznie się pojawiała - nie zawsze była wypełniona..
W tej grupie znalazło się blisko 32 tys. więźniów wyznania rzymsko-katolickiego (46,8%), ok. 2,5 tys. prawosławnych (3,6%), prawie 2,3 tys. ewangelików (3,4%), ponad tysiąc grekokatolików (1,6%), a także pięciu muzułmanów.
W 184 przypadkach rubryka „wyznanie” pozostała niewypełniona, w 116 przypadkach podano „wyznanie nieznane”, w 39 - „wierzący w Boga”, a u 1 277 osób - „niewierzący”. Piotr Setkiewicz w Księgach Zgonów znalazł także informacje o dwóch więźniach buddystach, o dwóch husytach oraz 295 wyznawcach religii czesko-morawskiej.
W Księgach odnotowano także około ok. 30 tys. zgonów osób wyznania mojżeszowego (42,8%). Piotr Setkiewicz podkreślił jednak, że liczba jest zaniżona. W 1943 roku rzadko bowiem wystawiano akty zgonu więźniów Żydów.
W Księgach Zgonów ujęto zatem prawie 40 tys. osób innego wyznania niż mojżeszowe. W tej grupie procentowy udział katolików wyniósł 80,4%, prawosławnych 6,1%, ewangelików 5,8%, grekokatolików 2,7%. Pozostałe przypadki, ok. 2 tys. osób, to blisko 4,9% wpisów w zachowanych Księgach.
Piotr Setkiewicz uważa, że powyższe proporcje można zastosować dla określenia szacunkowych liczb dotyczących poszczególnych wyznań poza wyznaniem mojżeszowym. Zaznaczył jednak, że w wyniku trzeba uwzględniać kilkuprocentowy wzrost liczby katolików, co ma związek z deportacjami ludności z ogarniętej powstaniem Warszawy. W sierpniu i wrześniu 1944 r. Niemcy deportowali do Auschwitz łącznie około 13 tys. mieszkańców stolicy Polski.
Pod uwagę należy wziąć również to, że dane z Ksiąg Zgonów nie obejmują siedmiu miesięcy 1940 r. i pierwszego półrocza 1941 r., kiedy w obozie osadzeni byli niemal wyłącznie Polacy. W ostatecznych wyliczeniach szacunkowych należy także uwzględnić kilkutysięczny wzrost liczby więźniów z terenów byłego ZSRR i radzieckich jeńców wojennych.
Wyznania według proporcji szacunkowych
Biorąc pod uwagę, iż w obozie zarejestrowano ok. 400 tys. osób i stosując wspomniane wyżej proporcje w odniesieniu do nieżydowskich więźniów Auschwitz, można szacunkowo stwierdzić, iż:
- w grupie około 200 tys. więźniów nie będących Żydami znajdowało się:
- 165 tys. katolików
- 12,3 tys. prawosławnych
- ok. 11,6 tys. ewangelików
- 5,5 tys. grekokatolików
- i co najmniej 9,7 tys. osób innych wyznań lub bezwyznaniowców.
Ostatnia grupa obejmuje również 58 muzułmanów, o których dane, obejmujące też wyznanie, znalazły się w zachowanych kartach radzieckich jeńców wojennych. Spośród około 12 tys. kart zachowało się około 7,5 tys. W większości przypadków rubryka pozostała jednak pusta.
Jedyną grupą, której liczebność jest znana dokładniej są Świadkowie Jehowy. Ich losy badała pracownica Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau Teresa Wontor-Cichy. W publikacji „Więzieni za wiarę” napisała, że w ciągu blisko pięciu lat istnienia obozu, osadzono w Auschwitz co najmniej 387 Świadków Jehowy.
- Pozostałe 200 tys. zarejestrowanych więźniów stanowili Żydzi, głównie wyznawcy judaizmu.
Kategoryzacja wyznań według nazistów
Ogółem w hitlerowskiej dokumentacji dotyczącej wyznania więźniów pojawiają się następujące zapisy dotyczące wyznania:
Bibelforscher - badacz Pisma Świętego
böhmisch-mährische Religion - religia czesko-morawska,
buddhistisch - buddysta,
evangelisch - ewangelik,
glaubenslos - niewierzący,
gottgläubig - wierzący w Boga,
grekokatholisch - grekokatolik,
griechischorthodox - greko-prawosławny,
husit - husyta,
katholisch - katolik,
konfessionslos - bezwyznaniowiec,
mosaisch - wyznanie mojżeszowe,
moslemisch - muzułman,
orthodox - prawosławny,
religionslos - agnostyk,
russischorthodox - rosyjsko-prawosławny,
unbekannte Religion - nieznana religia.
