Archiwum
70. rocznica deportacji Żydów z getta łódzkiego do KL Auschwitz
Sesja edukacyjna poświęcona 70. rocznicy deportacji Żydów z getta łódzkiego do KL Auschwitz. W programie przewidziano wykład dr. Andrzeja Strzeleckiego pt. Deportacja Żydów z getta łódzkiego do KL Auschwitz, wykład mgr. Adama Sitarka z Instytutu Historii Uniwersytetu Łódzkiego, IPN oddział Łódź pt. Fenomen getta łódzkiego 1940-1944 oraz emisję filmu Fotoamator i spotkanie z jego reżyserem Dariuszem Jabłońskim.
70. rocznica deportacji Żydów z Węgier do KL Auschwitz
Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie zorganizowały sesję edukacyjną dla nauczycieli, która poświęcona była deportacjom Żydów z Węgier do KL Auschwitz. W sesji udział wzięli nauczyciele szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, przewodnicy, słuchacze studiów podyplomowych i seminariów prowadzonych przez Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście oraz wszystkie zainteresowane osoby.
Uczestnicy sesji m.in. wysłuchali wykładu dr. Jacka Lachendro na temat Zagłady Żydów z Węgier, wzięli udział w prezentacji multimedialnej "Los Żydów z Węgier w KL Auschwitz w świetle zachowanych dokumentów archiwalnych" (dr Wojciech Płosa) oraz w zajęciach warsztatowych "Zdradzony obywatel. Pamięci Ofiar Holokaustu z Węgier" (Mirosław Obstarczyk).
Apogeum zbrodni. Akcja Zagłady Żydów z Węgier
Węgierscy Żydzi stanowili największą grupę wśród Żydów deportowanych do KL Auschwitz.
Od końca kwietnia do sierpnia 1944 r. do Auschwitz zostało przywiezionych około 430 tys. mężczyzn, kobiet i dzieci — ich losom poświęcona była sesja edukacyjna z 2004 r.
Uczestnicy sesji wysłuchali wykładu („Sytuacja Żydów z Węgier w przeddzień deportacji do KL Auschwitz”), oraz wzięli udział w prelekcji w Archiwum („Los Żydów z Węgier w KL Auschwitz w świetle zachowanych dokumentów archiwalnych”) i w zajęciach warsztatowych („Album z Auschwitz – historia jednego transportu”, „Los utracony – literackie świadectwa Zagłady Żydów w Węgier”).
Auschwitz Borowskiego — literatura i film
Jednemu z najbardziej znanych przedstawicieli literatury lagrowej – Tadeuszowi Borowskiemu poświęcona była sesja edukacyjna dla nauczycieli i przewodników.
Sesję rozpoczął wykład wprowadzający w biografię oraz twórczość Tadeusza Borowskiego. Następnie uczestnicy zostali zapoznani z adaptacjami Borowskiego w filmie oraz obejrzeli film dokumentalny „Testament”.
Bajki z Auschwitz
Zagadnieniu powstawania w ukryciu bajek dla dzieci więźniów obozu Auschwitz poświęcona była sesja edukacyjna przygotowana dla młodzieży i nauczycieli.
W trakcie sesji odbył się wykład wprowadzający w zagadnienie powstawania bajek w obozie Auschwitz. Uczestnicy spotkali się z autorem filmu „Bajki z krainy pieców” – Andrzejem B. Czuldą oraz wzięli udział w zajęciach warsztatowych poświęconych losom dzieci w getcie, a także zapoznali się z charakterystyką muzealnych zbiorów związanych z pobytem dzieci w Auschwitz, wśród których znajduje się również egzemplarz bajek powstałych w Auschwitz.
Chrystus Oświęcimski
Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau zorganizowało sesję edukacyjną Chrystus Oświęcimski, która odbyła się 4 czerwca 2016 r. Była ona poświęcona życiu religijnemu w niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym i zagłady Auschwitz z nawiązaniem do współczesnych postaw misjonarzy. Gośćmi honorowymi sesji byli: Pani Zofia Posmysz – była więźniarka KL Auschwitz, pisarka, autorka m.in. opowiadania Chrystus Oświęcimski oraz o. Szymon Chapiński OFM Conv, długoletni misjonarz w Ameryce Łacińskiej.
Drogi mojego życia
Helena Dunicz Niwińska, była więźniarka obozu Auschwitz, była gościem specjalnym sesji edukacyjnej Centrum Edukacji poświęconej orkiestrom obozowym, która odbyła się 24 maja.
Helena Dunicz Niwińska urodziła się w 1915 r. w Wiedniu. Jej miastem rodzinnym był Lwów, gdzie do 1943 r. mieszkała z rodzicami i braćmi. W wieku 10 lat rozpoczęła naukę gry na skrzypcach w konserwatorium Polskiego Towarzystwa Muzycznego. W latach 1934-1939 studiowała pedagogikę, cały czas kontynuując edukację muzyczną. Aresztowana w styczniu 1943 r., poprzez więzienie na Łąckim we Lwowie, wraz z matką w październiku 1943 r. została przywieziona do Auschwitz. W Birkenau — jako skrzypaczka — była członkinią orkiestry kobiecej do stycznia 1945 r. Ewakuowana do obozów Ravensbrück i Neustadt-Glewe, została wyzwolona w maju 1945 r. Ze swoją przyjaciółką z obozu, Wisią Zatorską, wróciła do Krakowa, który stał się jej drugim domem. Do 1975 r. pracowała w Polskim Wydawnictwie Muzycznym, gdzie była zastępczynią kierownika redakcji wydawnictw dla szkolnictwa muzycznego.
W programie sesji znalazły się m.in. wykład wprowadzający o kapelach obozowych (dr Jacek Lachendro), spotkanie z panią Heleną Dunicz Niwińską, a także zwiedzanie okolicznościowej wystawy poświęconej orkiestrom obozowym (bl. 12).
Fragment książki „Drogi mojego życia”:
Przeżycia związane z widokiem scen dziejących się przy bramie obozowej, zwanej przez więźniarki „francuską”, należały do najbardziej przygnębiających. Chociaż usiłowałyśmy wtedy koncentrować się na grze, jednak nie można było nie widzieć i nie słyszeć tego, co się tam dzieje. Wycieńczone wielogodzinną pracą więźniarki niosły na tragach lub wlokły po ziemi zwłoki tych, którym nie dane już było przetrzymać ani dnia dłużej obozowej gehenny.
Dzieci Holokaustu mówią
Sesja edukacyjna przeznaczona dla uczniów i nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych.
Tematyka związana była z wojennymi i powojennymi losami dzieci ocalonych z Holokaustu, a także postawami społeczeństwa polskiego wobec Zagłady. W trakcie sesji uczestnicy spotkali się z Ocalonymi z Zagłady: Krystyną Budnicką, Anną Drabik, Elżbietą Ficowską oraz Joanną Sobolewską-Pyz – członkiniami Stowarzyszenia Dzieci Holokaustu w Polsce. Poza serią filmów dokumentalnych („Requiem dla 500 tysięcy”, „Dzieci klasztorów”, „Wspomnienia z getta”), uczestnicy sesji mieli okazję obejrzeć inscenizację przedstawienia „Dzieci Holokaustu mówią” w wykonaniu uczniów Liceum PZS w Kętach.
Dzieci w KL Auschwitz
Przeznaczona dla nauczycieli i absolwentów szkoleń prowadzonych przez Centrum Edukacji sesja dotyczyła pobytu dzieci w obozie.
W trakcie jej trwania odbyły się wykłady: „Najmłodsi więźniowie w KL Auschwitz”, „Zbrodnicza działalność dr. Mengele” oraz zajęcia warsztatowe „Los dzieci w KL Auschwitz na podstawie dokumentów i relacji byłych więźniów”. Na podstawie częściowo zachowanych dokumentów obozowych, oraz danych szacunkowych ustalono, że wśród deportowanych do obozu Auschwitz-Birkenau było około 232 tys. dzieci i młodocianych w wieku poniżej 18 lat.
Epizody z Auschwitz. Historia opowiadana kreską
Sesja edukacyjna poświęcona była dwóm komiksom: „Miłość w cieniu zagłady” oraz „Raport Witolda”, które ukazały się w serii „Epizody z Auschwitz”.
W trakcie jej trwania odbył się wykład „Ochotnik do Auschwitz. Rtm. Witold Pilecki (1901-1948)”, warsztat na temat wykorzystania komiksów w edukacji historycznej oraz spotkanie ze scenarzystą, który podzielił się wiedzą, jak powstaje komiks historyczny, i wydawcami, którzy opowiedzieli o idei i założeniach komiksu.
Głosy Pamięci
Sesja edukacyjna poświęcona publikacjom, które ukazały się w serii Głosy Pamięci: „Ewakuacja, likwidacja i wyzwolenie KL Auschwitz”, „Zbrodnicza medycyna. Eksperymenty medyczne w KL Auschwitz” oraz „Zbrodnicza medycyna. Szpitale w KL Auschwitz”.
Sesja rozpoczęłą się wykładem dr. Andrzeja Strzeleckiego pt. Ewakuacja, likwidacja i wyzwolenie KL Auschwitz. Następnie uczestnicy wysłuchali wykładu prof. Wacława Długoborskiego pt. Medycyna w Auschwitz — refleksje świadka i historyka. W trakcie sesji odbyły się także warsztaty na temat eksperymentów medycznych w KL Auschwitz.
Jak przeżyć w piekle. II transport warszawski
26 stycznia 2016 r., w związku z 71. rocznicą wyzwolenia niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau, odbyła się specjalna sesja edukacyjna Międzynarodowego Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście. Była ona poświęcona II transportowi warszawskiemu, który dotarł do obozu Auschwitz w nocy z 21 na 22 września 1940 r.
Wśród Polaków deportowanych wówczas przez Niemców z Warszawy byli m.in.: Władysław Bartoszewski, Stanisław Dubois, Konstanty Jagiełło, Antoni Kocjan oraz rotmistrz Witold Pilecki. Ze względu na stan zdrowia w sesji nie mógł wziąć udziału Andrzej Pilecki, syn rotmistrza Pileckiego. Podczas obchodów 71. rocznicy wyzwolenia Auschwitz obecna będzie córka Witolda Pileckiego, Zofia Pilecka-Optułowicz ze swoim wnukiem Krzysztofem Kosiorem.
Podczas sesji dr Adam Cyra, historyk z Centrum Badań Muzeum, autor książki „Ochotnik do Auschwitz. Witold Pilecki” wygłosił prelekcję dotyczącą m.in. roli Andrzeja Pileckiego oraz Zofii Pileckiej-Optułowicz w przywracaniu pamięci o ich ojcu, rotmistrzu Pileckim. Z uczestnikami spotkał się także Marcin Kwaśny, aktor, który wcielił się w rolę rotmistrza w fabularyzowanym dokumencie „Pilecki” w reżyserii Mirosława Krzyszkowskiego, a także nagrał audiobooka z raportem Witolda Pileckiego. Podczas spotkania odczytał on jego kilka fragmentów.
Podczas sesji Marek Zając, sekretarz Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej zaprezentował projekt edukacyjny dla uczniów gimnazjów i liceów „Jak przeżyć w piekle” poświęcony II transportowi warszawskiemu. Ważną jego częścią jest film, relacja Profesora Władysława Bartoszewskiego. Na tym świadectwie, nagranym na 10 dni przed śmiercią Władysława Bartoszewskiego, oparto specjalnie przygotowane plany zajęć. Uczestnicy obejrzeli fragmenty filmu.
Na zakończenie sesji dyrektor Muzeum Auschwitz dr Piotr M. A. Cywiński wraz z prezydentem Oświęcimia Januszem Chwierutem odsłonili tablicę przy Alei Władysława Bartoszewskiego, która znalazła się pomiędzy ul. Więźniów Oświęcimia i ul. Stanisławy Leszczyńskiej, w bezpośrednim sąsiedztwie osiedla im. rotmistrza Witolda Pileckiego.
Jeńcy sowieccy w KL Auschwitz
W czasie II wojny światowej do Auschwitz trafiło około 15 000 jeńców sowieckich, którym poświęcona została kolejna sesja edukacyjna przeznaczona dla nauczycieli i przewodników.
Uczestnicy wysłuchali wykładów naukowych („Prawo i bezprawie wobec jeńców wojennych w III Rzeszy”, „Los jeńców sowieckich w KL Auschwitz”) oraz wzięli udział w oprowadzaniu po nowo otwartej wystawie rosyjskiej pt. „Wyzwolenie w KL Auschwitz”.
Kobiety w KL Auschwitz
Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau zosragnizowało sesję edukacyjną pt. Kobiety w KL Auschwitz, której gościem honorowym sesji była pani Anita Lasker–Wallfisch, wiolonczelistka, była więźniarka, która podczas pobytu w Auschwitz grała w obozowej orkiestrze. Anita Lasker–Wallfish po wojnie wyjechała do Wielkiej Brytanii, gdzie kontynuowała karierę muzyczną zarówno solową. jak i zespołową. Była współzałożycielką English Chamber Orchestra z siedzibą w Londynie.
[…] Przybył do obozu pierwszy transport Żydówek zza granicy w liczbie tysiąca osób. Wszystkie były dobrze ubrane, miały w walizkach wiele wartościowych ubrań, pieniędzy, biżuterii, brylantów i żywności. Powiedziano im, że wyjeżdżają na trzy miesiące do obozu pracy i w związku z tym powinny zabrać ze sobą wszystko, co było potrzebne do przetrwania tego czasu. Ponieważ wierzyły obłudnym słowom nazistów, stosownie się zaopatrzyły. Jak nieskończenie wielki szok przeżyły te Żydówki, gdy zorientowały się, w jakiej sytuacji się znalazły.
Wszystkie musiały rozebrać się do naga, ich odzież i inne rzeczy rzucono na jeden stos i później posortowano. Następnie obcięto im włosy. Na koniec musiały się „wykąpać”. Tysiąc kobiet musiało
„wykąpać” się w basenie […], przy czym ani razu nie zmieniono w nim wody. Po „kąpieli” poddano kobiety i dziewczęta badaniu ginekologicznemu w poszukiwaniu ukrytych kosztowności. Podjęły
się tego więźniarki kryminalne, przy czym przyglądali się temu esesmani, wypowiadając nieprzyzwoite uwagi. Nie mając nawet za grosz wyczucia, można ocenić, jak musiały zadziałać te akty
brutalności na niewinne 14-letnie, 18-letnie dziewczęta. Po tej nieludzkiej procedurze odziano więźniarki w ubrania drelichowe i jako obuwie wydano im drewniane chodaki. […]
Fragment wspomnień byłej więźniarki Luise Maurer, APMA-B, Zespół Wspomnienia, t. 66, s. 168-169.
Konspiratorki — polskie kobiety w ruchu oporu 1939-1945
Sesja o kobietach w ruchu oporu. Podczas jej trwania wygłoszono wykład: „Żołnierze Armii Krajowej w KL Auschwitz-Birkenau”. Po wykładzie odbyła się projekcja filmu „Konspiratorki — polskie kobiety w ruchu oporu 1939-1945”, a następnie spotkanie z reżyserem filmu „Konspiratorki” Paulem Meyerem.
„(...) Mówi się, że cierpienie uszlachetnia. Być może. Mówi się, że cierpienie jest ceną, za którą naród uzyskuje pewne dobra. I na to powiemy: być może. Ale jest także twierdzenie udowodnione masą przykładów, że cierpienie łamie jednostki i narody, że bezwzględnością, terrorem, okrucieństwem zmusza się jednostki i narody do bierności, do poddania się obcej woli.
Patrząc na zjawiska wojny w Polsce stajemy wobec faktu, który zdumiewa, który niewiele ma sobie podobnych w historii. Jesteśmy bowiem narodem, który na ciosy losu i cierpienia reaguje stale w sposób jednakowy: buntem i walką. Jesteśmy narodem najmniej nadającym się na niewolników.
Zdusić nas, ugiąć, złamać nie można. Nie nadajemy się do cierpienia w bierności. Cierpienie wywołuje w nas odruchowo wolę czynu i wolę walki. Jakiś nieposkromiony pęd czyni z nas w każdym pokoleniu naród niepodległy, naród walczący.”
Biuletyn Informacyjny, Warszawa, niedziela 13 VIII 1944, R. VI, NR 50 (258)
Los Sinti i Romów w KL Auschwitz
26 lutego 1943 roku Auschwitz-Birkenau, na odcinku BIIe, utworzono familijny obóz cygański nazwany Zigeunerlager, który istniał przez 17 miesięcy.
W 60. rocznicę jego utworzenia Centrum Edukacji zorganizowało sesję tematyczną dla nauczycieli i przewodników Muzeum. W trakcie jej trwania odbyły się wykłady („Co to znaczy być Cyganem, czyli romska tożsamość”, „Romowie pod rządami III Rzeszy”, „Współczesne problemy społeczności romskiej”) oraz zajęcia warsztatowe („Zagłada Sinti i Romów w KL Auschwitz na podstawie dokumentów, relacji byłych więźniów oraz wystawy w bloku 13”).
Szacuje się, że w obozie uwięziono około 23 tys. Romów – mężczyzn, kobiet i dzieci. Około 21 tys. zostało zarejestrowanych w obozie (w tym także dzieci, które przyszły tutaj na świat; ich liczbę szacuje się na ponad 370). Grupa około 1 700 polskich Romów została zamordowana w komorze gazowej zaraz po przywiezieniu do obozu, bez uwzględnienia w ewidencji obozowej.
Medycyna w KL Auschwitz
Inicjatorem eksperymentów pseudomedycznych przeprowadzanych na więźniach obozów koncentracyjnych byli: Reichsführer SS Heinrich Himmler, wespół z Ernstem Grawitzem, naczelnym lekarzem SS i policji oraz Wolframem Sieversem, sekretarzem generalnym stowarzyszenia Ahnenerbe (Dziedzictwo Przodków) i kierownikiem Instytutu Badań dla Celów Wojskowo-Naukowych Waffen SS.
Eksperymenty przeprowadzane na więźniach, skazanych na ekstremalne pod każdym względem warunki egzystencji, dla wielu spośród nich były równoznaczne z wyrokiem śmierci. Los więźniów poddanych eksperymentom był lekarzom SS obojętny. Często dla zatarcia zbrodniczej działalności kazali zabijać swe ofiary dosercowymi zastrzykami fenolu lub w komorach gazowych. Eksperymentom medycznym w KL Auschwitz poświęcona była sesja edukacyjna „Medycyna w KL Auschwitz”, którą rozpoczął wykład wprowadzający „Medycyna III Rzeszy”. Następnie uczestnicy sesji wysłuchali wykładów poświęconych eksperymentom medycznym prowadzonym w KL Auschwitz oraz szpitalowi w KL Auschwitz, a także wzięli udział w zajęciach warsztatowych dotyczących bloku eksperymentalnego nr 10.
Moja droga do świętości
Sesja edukacyjna „Moja droga do świętości. W świetle życia i działalności św. Maksymiliana” została przygotowana przez Centrum Edukacji dla katechetów.
Uczestnicy wzięli udział w wykładach popularno-naukowych („Duchowieństwo w Auschwitz”, „Święty Maksymilian Maria Kolbe w Auschwitz”, „Kościół powinien odczytać znak świętości dany przez Boga w świętym Maksymilianie, czyli jak wychować do świętości młodzież i dzieci”), a także spotkaniu upamiętniającym („Pozostał po nim ślad – życiorys z celi śmierci”) oraz wzięli udział w Drodze Krzyżowej poprowadzonej wśród wystawy prac Mariana Kołodzieja „Klisze Pamięci”.
"Nie mieliśmy pojęcia dokąd zabrano nasze rodziny". Początki Zagłady w KL Auschwitz
Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau zorganizowało w dniu 22 marca 2017 r. sesję edukacyjną pt. "Nie mieliśmy pojęcia dokąd zabrano nasze rodziny”. Początki Zagłady w KL Auschwitz.
Gościem honorowym sesji był pan Marian Majerowicz, były więzień niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz, którego najbliższa rodzina została zamordowana w komorach gazowych.
Wykład o ideologii i realizacji programu zagłady Żydów europejskich przez Trzecią Rzeszę przed konferencją w Wannsee wygłosił prof. Ryszard Kaczmarek z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, a o pierwszych masowych transportach Żydów do KL Auschwitz opowiedział dr Piotr Setkiewicz, kierownik Centrum Badań Muzeum.
O wrześniu inaczej
SMapa ostatecznego rozbioru Polski pomiędzy III Rzeszę a ZSRR z 28.09.1939 r. z wytyczoną linią graniczną. Podpisy za zgodność: Stalin, Ribentroppesja zorganizowana została w kolejną rocznicę wybuchu II wojny światowej. Jej uczestnicy — nauczyciele oraz przewodnicy — zostali zapoznani z następującymi wykładami naukowymi: „Zbrodnie Wehrmachtu w Polsce w 1939 r.”, „Einsatzgruppen i Selbstschutz w walce przeciwko narodowi polskiemu”, „Polska między dwoma agresorami — 1 i 17 IX 1939 r.”, a także obejrzeli wybór filmów dokumentalnych poświęconych wybuchowi II wojny światowej.
„Bądźcie bez litości, bądźcie brutalni... (...) Obecnie tylko na wschodzie umieściłem oddziały SS Totenkopf, dając im rozkaz nieugiętego i bezlitosnego zabijania kobiet i dzieci polskiego pochodzenia i polskiej mowy, bo tylko tą drogą zdobyć możemy potrzebną nam przestrzeń życiową”.
Adolf Hitler, Odprawa dowódców 22 sierpnia 1939 r.
„Koła rządzące Polski chełpiły się trwałością państwa i "potęgą" armii. Okazało się, że wystarczyło krótkie natarcie wojsk niemieckich, a następnie Armii Czerwonej, by nic nie pozostało po tym bękarcie traktatu wersalskiego, żyjącym z ucisku niepolskich narodowości”.
Wiaczesław Mołotow, 31 października 1939 r.
Ochotnik do Auschwitz — sesja tematyczna o Witoldzie Pileckim
Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście zorganizowało sesję poświęconą losom pułkownika Witolda Pileckiego. Udział w spotkaniu wzięli nauczyciele, przewodnicy, młodzież szkolna oraz inne osoby zainteresowane historią Auschwitz.
Program sesji obejmował: wykłady „Ruch oporu w KL Auschwitz” (dr Jacek Lachendro), „Rotmistrz Witold Pilecki — ochotnik do Auschwitz” (dr Adam Cyra) oraz projekcję filmów dokumentalnych „Witold” i „Ucieczka z Oświęcimia”
Pułkownik Witold Pilecki
Witold Pilecki został przywieziony do Auschwitz 22 września 1940 r., tzw. drugim transportem warszawskim. W obozie został zarejestrowany pod nazwiskiem Tomasz Serafiński, którego używał w konspiracji. Podczas rejestracji otrzymał numer 4859. Był jednym z twórców obozowego ruchu oporu. W nocy z 26 na 27 kwietnia 1943 r., Witold Pilecki, zagrożony dekonspiracją, zbiegł z obozu razem z dwoma kolegami. W czerwcu 1943 r., przebywając w ukryciu, sporządził raport przekazany następnie Komendzie Głównej Armii Krajowej. Opisał w nim swoje przeżycia, działalność konspiracyjną, zawarł też informacje o terrorze panującym w obozie, metodach mordowania więźniów, eksterminacji Polaków, jeńców sowieckich, zagładzie Żydów, a także o utworzeniu obozu dla Romów. Pilecki przedstawił także AK swój plan ataku na obóz, który jednak nie uzyskał aprobaty dowództwa.
W sierpniu 1944 r. Witold Pilecki walczył w Powstaniu Warszawskim, po upadku którego dostał się do niewoli (stalag Lamsdorf, następnie oflag Murnau). Wyzwolony przez żołnierzy amerykańskich przedostał się do Włoch, gdzie wstąpił do II Korpusu Polskiego. Po powrocie do kraju jesienią 1945 r. prowadził działalność wywiadowczą na rzecz II Korpusu. Dwa lata później został aresztowany przez władze komunistyczne. 15 marca 1948 r. kazano go na karę śmierci za rzekome szpiegostwo i stracono w więzieniu na Mokotowie 25 maja 1948 r. Zrehabilitowany został dopiero w 1990 r. 30 lipca 2006 r. Witold Pilecki został pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego, a 6 września 2013 r. minister obrony narodowej Tomasz Siemoniak podpisał decyzję o pośmiertnym awansie rotmistrza Witolda Pileckiego na stopień pułkownika.
Orkiestry obozowe w KL Auschwitz
Sesja edukacyjna dla nauczycieli, przewodników oraz młodzieży ponadgimnazjalnej dotycząca zagadnienia orkiestr, jakie istniały w obozie Auschwitz.
Sesję rozpoczął wykład dotyczący muzyki powstałej w obozach koncentracyjnych oraz twórczości kompozytorów, którzy w obozach zginęli. Następnie odbyło się spotkanie z Heleną Niwińską, byłą więźniarką Auschwitz, członkinią kobiecej orkiestry obozowej w Birkenau oraz wykład poświęcony historii orkiestr w Auschwitz. Uczestnicy obejrzeli filmy poświęcone omawianej tematyce — „Kapela oświęcimska” oraz „Z kroniki Auschwitz”. Sesja połączona była z koncertem orkiestry Ensemble Voix Etouffees, która zajmuje się upamiętnianiem twórczości kompozytorów, którzy byli więzieni w obozach lub w nich zginęli.
Pierwsi Polacy w KL Auschwitz
Sesja edukacyjna w 65. rocznicę I transportu pt. „Pierwsi Polacy w KL Auschwitz”.
Program sesji obejmował wykłady: „Pierwsze transporty polskich więźniów politycznych w KL Auschwitz”, „Rola Polaków, byłych więźniów KL Auschwitz, w zachowaniu pamięci o rzeczywistości obozowej, a działania edukacyjne Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau”, a także dyskusję panelową z udziałem byłych więźniów.
Polacy z Zamojszczyzny w KL Auschwitz
Sesja edukacyjna nt. Polaków wysiedlonych z Zamojszczyzny i przywiezionych do Auschwitz składała się z wykładów („Pacyfikacja Zamojszczyzny na tle założeń polityki wysiedleńczej na okupowanych ziemiach wschodnich”, „Polacy z Zamojszczyzny w KL Auschwitz”) oraz zajęć warsztatowych („Los Polaków z Zamojszczyzny w KL Auschwitz na podstawie dokumentów oraz relacji byłych więźniów”).
Do obozu Auschwitz deportowano ogółem 1301 osób z terenów Zamojszczyzny. Większość z nich wkrótce zginęła wskutek zimna, głodu, albo została zabita zastrzykami fenolu lub zagazowana w komorach gazowych.
Po wojnie pozostało zaledwie pięć domów…
21 kwietnia 2016 r. Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau zorganizowało sesję edukacyjną „Po wojnie pozostało zaledwie pięć domów…” poświęconą wysiedleniom ludności cywilnej z Oświęcimia i okolicznych miejscowości w latach 1940-1941. Sesja przeznaczona była dla nauczycieli, uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych, studentów, przewodników, uczestników seminariów prowadzonych przez Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście. Uczestnicy sesji wysłuchali wykładu dr. Jacka Lachendro poświęconego wysiedleniom ludności cywilnej z Oświęcimia i okolicznych miejscowości w latach 1940-1941, spotkali się z Konstancją Klamrą oraz Marianem Gónickim - świadkami wydarzeń z 1941 r. a także wzięli udział w panelu dyskusyjnym z przedstawicielami kolejnego pokolenia.
Powstanie Warszawskie z perspektywy Auschwitz
Ostatnią wielką grupą Polaków osadzonych w KL Auschwitz byli mieszkańcy Warszawy, których w liczbie około 13 000 (mężczyźni, kobiety i dzieci) przywieziono w sierpniu i wrześniu 1944 r.
Ich deportacja nastąpiła w związku z toczącym się w Warszawie powstaniem przeciwko okupantowi i podjętą decyzją władz niemieckich o usunięciu z Warszawy pozostałej przy życiu ludności cywilnej i zburzeniu miasta. Losom mieszkańców Warszawy, którzy zostali przywiezieni do Auschwitz w związku z trwającym powstaniem, poświęcona była sesja edukacyjna. Rozpoczęły ją wykłady i dyskusja poświęcone kontrowersjom wokół powstania warszawskiego oraz exodusowi ludności cywilnej z powstania warszawskiego. Następnie uczestnicy spotkali się ze świadkami wydarzeń: Marią Kosk, Marią Stroińską, Elżbietą Sobczyńską, Kazimierzem Kozłowskim i Jerzym Marią Ulatowskim.
Rzecz o Sprawiedliwych
Sesja edukacyjna poświęcona osobie Henryka Sławika, który w czasie II wojny światowej ocalił przed Zagładą około pięciu tysięcy polskich Żydów.
Za swoje poświęcenie zapłacił najwyższą cenę – w 1944 r. został zamordowany w Mauthausen przez nazistów. Sesję rozpoczął wykład autora książki Grzegorza Łubczyka o Henryku Sławiku na temat biografii polskiego Sprawiedliwego. Następnie omówiono innych, najbardziej znanych polskich Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Uczestnicy obejrzeli na koniec sesji film „Sprawiedliwi wśród Narodów Świata”.
Słowa zamknięte w rysunku
Sesja edukacyjna dla nauczycieli i uczniów zorganizowana w związku z otwarciem wystawy prac artystycznych Mariana Kołodzieja (2003 r.), byłego więźnia Auschwitz. Uczestnicy zapoznali się z zagadnieniem twórczości artystycznej w KL Auschwitz, spotkali się z artystą – Marianem Kołodziejem, a także zwiedzili wystawę prac. Marian Kołodziej, artysta plastyk, wybitny polski scenograf, był więźniem nr 432 obozu Auschwitz od pierwszego dnia jego istnienia do końca. W trakcie istnienia obozu artysta stworzył prace opisujące los więźniów. W połowie lat 90., stworzył także „Klisze Pamięci” cykl – rysunków, labiryntów wspomnień. Zbiór prac z lat 90. znajduje się w Centrum Ojca Kolbego w Harmężach, miejscu dawnego podobozu, natomiast prace artystyczne z czasów funkcjonowania obozu znajdują się w Dziale Zbiorów Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau. Marian Kołodziej zmarł w 2009 r.
Theresienstadt. Z getta do obozu familijnego w Birkenau
8 września 1943 r. na terenie Birkenau (sektor BIIb) powstał obóz familijny dla Żydów, w którym umieszczono w ciągu 1943 i 1944 r. około 18 000 Żydów z getta w Terezinie.
Losom tych więźniów poświęcona była sesja edukacyjna z 2004 r. W jej trakcie uczestnicy wysłuchali wykładów naukowych („Rola getta w Terezinie w nazistowskiej polityce Zagłady Żydów czeskich i niemieckich”, „Tereziński obóz familijny w relacjach i dokumentach archiwalnych”) oraz wzięli udział w zajęciach warsztatowych („Więźniowie w Czech w KL Auschwitz”, „Sztuka wobec śmierci – pamięci dzieci z Terezina”).
Tożsamość Romów w kontekście doświadczenia Zagłady
Sesja edukacyjna zorganizowana w 65. rocznicę utworzenia tzw. Zigeunerlager — obozu cygańskiego na terenie Birkenau.
Sesję rozpoczął blok wykładowy poświęcony historii Romów w Auschwitz oraz III Rzeszy („Romowie pod rządami III Rzeszy – nowe perspektywy badawcze”, „Obóz familijny dla Cyganów w KL Auschwitz”), następnie odbyły się wykłady w ramach bloku poświęconego współczesnym problemom Romów („Współczesne problemy społeczności romskich w Polsce”) oraz historii i kulturze Romów. Sesję zakończyła prezentacja działalności Stowarzyszenia Romów w Polsce. W lutym 1943 r., powstał rodzinny obóz dla Cyganów (sektor BIIe). Do końca istnienia obozu umieszczono w nim około 23 000 Cyganów, z Niemiec, Austrii, Protektoratu Czech i Moraw oraz ziem wcielonych do Trzeciej Rzeszy. Obóz ten zlikwidowano w dniu 2 sierpnia 1944 r., zabijając w komorach gazowych ponad 3000 przebywających jeszcze w nim Cyganów.
Ucieczki z KL Auschwitz
Sesja przeznaczona dla nauczycieli i uczniów, poświęcona była ucieczkom z obozu.
Na początku uczestnicy wzięli udział w serii krótkich wykładów („Ogrodzenia i system zabezpieczeń przed ucieczkami więźniów KL Auschwitz”, „Ucieczki z KL Auschwitz”, „Raporty uciekinierów”), następnie obejrzeli film „Uciekinier” opowiadający historię ucieczki kilku więźniów, w tym Kazimierza Piechowskiego, który jest głównym bohaterem filmu. Na koniec sesji młodzież wraz z opiekunami wzięła udział w spotkaniu z Augustem Kowalczykiem, byłym więźniem Auschwitz, który zbiegł z obozu. Spotkanie połączone było z wizytą w miejscach, w których p. Kowalczyk ukrywał się w trakcie swojej ucieczki.
Utracone rodziny
Sesja edukacyjna dla nauczycieli i przewodników poświęcona rodzinom, które zginęły w KL Auschwitz. Składała się z części wykładowej i warsztatowej.
W części wykładowej uczestnicy zapoznali się z losami będzińskich rodzin żydowskich („Między Zagładą a ocaleniem. Losy przeciętnej rodziny żydowskiej w Będzinie w okresie okupacji”), los rodzin z getta łódzkiego i Auschwitz („Los rodzin żydowskich w świetle dokumentów dotyczących getta łódzkiego i KL Auschwitz”) oraz zapoznali się z sylwetką Fredy’ego Hirscha – wychowawcy młodzieży, który zginął w Auschwitz. Następnie rozpoczęła się część warsztatowa poświęcona rodzinom żydowskim z Terezina, które zginęły w Auschwitz („Sztuka wobec śmierci – pamięci rodzin z Theresienstadt”) oraz zajęcia poświęcone prezentacji materiałów dydaktycznych do pracy z młodzieżą.
Wspomnienia „Stamtąd”
Sesja edukacyjna poświęcona twórczości izraelskiej pisarki Batszewy Dagan, byłej więźniarki Auschwitz.
Uczestnicy spotkania — nauczyciele, młodzież i przewodnicy Muzeum — wysłuchali wykładu Batszewy Dagan na temat przekazywania dzieciom wiedzy na temat Holokaustu. Następnie autorka opowiedziała o swoich przeżyciach obozowych i ich odzwierciedleniu w swojej twórczości literackiej.
Wśród koszmarnej zbrodni. Bunt Sonderkommando
7 października 1944 r. miał miejsce największy w dziejach KL Auschwitz bunt i próba ucieczki, zorganizowane przez Żydów z Sonderkommando. Podpalili oni i poważnie uszkodzili jedno krematorium oraz zaatakowali przebywających w pobliżu esesmanów.
Niektórym udało się przeciąć ogrodzenie i wydostać z obozu. Niestety podczas pościgu wszyscy zbiegowie zostali otoczeni przez esesmanów i zamordowani. Ogółem w walce zginęło około 250 Żydów. Władze obozowe tytułem represji zamordowały kolejnych 200 więźniów z Sonderkommando. W 60. rocznicę tych wydarzeń Centrum Edukacji zorganizowało sesję edukacyjną, która rozpoczęła się wykładem popularno-naukowym „Funkcje Sonderkommando w KL Auschwitz. Bunt 7 października 1944 r., następnie odbyła się prelekcja w Archiwum („Przygotowania, przebieg i następstwa buntu Sonderkommando w świetle zachowanych dokumentów archiwalnych”), spotkanie ze świadkiem wydarzeń Henrykiem Mandelbaumem oraz spotkanie z autorem książki o Sonderkommando „... płakaliśmy bez łez” Gideonem Greifem.
Wyprawa w przeszłość
Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu zorganizowało spotkanie z izraelską pisarką i poetką, byłą więźniarką KL Auschwitz Haliną Birenbaum.
Halina Birenbaum urodziła się w 1929 roku w Warszawie. Jako dziecko przeżyła koszmar warszawskiego getta i obozów: na Majdanku, Auschwitz, Ravensbrück i Neustadt-Glewe, gdzie została wyzwolona. W 1947 roku wyemigrowała do Izraela.W czasie licznych spotkań z młodzieżą izraelską, polską, niemiecką opowiada o swoich obozowych przeżyciach. W 1967 roku ukazała się jej pierwsza książka „Nadzieja umiera ostatnia”, w kolejnych latach były następne: „Powrót do ziemi praojców”, „Każdy odzyskany dzień”, „Wołanie o pamięć”, oraz tomiki wierszy: „Nawet, gdy się śmieję”, „Nie o kwiatach”, „Jak można w słowach” i „Moje życie zaczęło się od końca” —- tom obejmujący całość dorobku poetyckiego. Jej twórczość jest świadectwem pamięci o Holokauście i zarazem dowodem niezniszczalności najbardziej ludzkich uczuć: nadziei, miłości do świata i życia w każdej postaci.
W programie sesji znalazły się: wykład wprowadzający „Kobiety w KL Auschwitz” (Jadwiga Dąbrowska) oraz spotkanie z Haliną Birenbaum „Moje przeżycia obozowe. Wspomnienia”.
Fragment książki Haliny Birenbaum „Nadzieja umiera ostatnia. Wyprawa w przeszłość”
(…) Ostanie metry dojazdu trwają wieki. Mam dziś 56 lat, wtedy miałam 13. Ale zdaje mi się, że jestem teraz ową bezradną, zahukaną i skazaną dziewczynką — staruszką. Takie to brednie plączą mi się po głowie. Co robić? Jak pomieścić w sobie naraz tę cała przeszłość i teraźniejszość? Nie potrafię też być zwykłą turystką oprowadzaną przez przewodników po obozach zagłady, w których w ciągu lat męczyłam się i umierałam na tysiąc sposobów.
Wysiadamy. Biegnę pierwsza. Chcę to zobaczyć, przekonać się, że to prawda, że byłam tu kiedyś nędznym więźniem żydowskim, skazanym z góry na śmierć za swe pochodzenie (…). Rozpoznaję bramę obozu, baraki. Tłumaczę przewodnikowi, ze znam to, że tutaj właśnie byłam (…).
Wyzwolenie KL Auschwitz
24 kwietnia 2015 r. Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu zorganizowało sesję edukacyjną "Wyzwolenie KL Auschwitz". W programie znalazły się wykład dr Jacka Lachendro "Wyzwolenie KL Auschwitz", spotkanie z byłymi więźniami wyzwolonymi w KL Auschwitz: Barbarą Pankowską oraz Haliną Brzozowską-Zduńczyk, moderacja: Helena Kubica (Centrum Badań, PMA-B) oraz projekcja fragmentu filmu dokumentalnego "Wyzwolenie Auschwitz" z wprowadzeniem Edyty Chowaniec (Archiwum PMA-B).
„(...) Naszym oczom ukazał się straszliwy widok: ogromna ilość baraków (w Birkenau) (...). W wielu z nich leżeli na pryczach ludzie. Były to szkielety obleczone skórą, z nieobecnym wzrokiem. Oczywiście rozmawialiśmy z nimi. Rozmowy te były jednak krótkie, ponieważ ci pozostali przy życiu ludzie byli zupełnie pozbawieni sił i z trudnością przychodziło im powiedzieć coś bliższego o swoim pobycie w obozie. Cierpieli głód, byli wycieńczeni i chorzy. Dlatego te nasze jakby wywiady były bardzo krótkie. Zapisywaliśmy, co nam oni opowiadali”.
Wypowiedź Aleksandra Woroncowa z Moskwy, byłego operatora radzieckiej wojskowej ekipy filmowej, która sfilmowała wyzwolony obóz.
Załoga SS w KL Auschwitz
Podczas sesji dotyczącej esesmanów w Auschwitz uczestnicy wysłuchali wykładów na temat życia codziennego esesmanów w KL Auschwitz oraz na temat analizy porównawczej esesmanów i więźniów funkcyjnych, przedstawiając dwa rodzaje nadzoru nad więźniami.
Zapoznali się także z zagadnieniem nadzorczyń SS w obozie kobiecym, jak również obejrzeli prezentację multimedialną przedstawiającą artefakty związane z załogą SS, przechowywane w Dziale Zbiorów PMA-B.
Zapamiętaj imię swoje
Centrum Edukacji zorganizowało sesję edukacyjną poświęconą losom dzieci – więźniów obozu Auschwitz. W programie znalazły się wykład "Los kobiet i dzieci białoruskich w KL Auschwitz" (Helena Kubica, Centrum Badań Muzeum), projekcja filmu (dramatu psychologicznego) z 1974 r. Zapamiętaj imię swoje oraz spotkanie z Eugeniuszem Gruszczyńskim – byłym więźniem KL Auschwitz, bohaterem filmu Zapamiętaj imię swoje (moderacja, Jadwiga Dąbrowska, Muzeum Auschwitz).
Fragment relacji byłej więźniarki KL Auschwitz Zofii Stępień-Bator
Żydzi w Oświęcimiu
Żydowscy mieszkańcy Oświęcimia przed II wojną stanowili 60% ogółu ludności tego miasta. W czasie II wojny światowej Oświęcimscy Żydzi zostali umieszczeni w gettach w Chrzanowie, Będzinie i Sosnowcu, skąd po ich likwidacji trafili do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau.
Po wojnie nieliczni ocaleni Żydzi powrócili do Oświęcimia. W 1946 r. żyło tutaj 186 Żydów. Do 1955 r. prawdopodobnie wszyscy wyemigrowali. Przedwojennym losom oświęcimskich Żydów poświęcona była sesja edukacyjna Żydzi w Oświęcimiu. Rozpoczęła się wykładem naukowym „Żydzi w Polsce w okresie międzywojennym” oraz wykładem „Żydzi w Oświęcimiu”. Uczestnicy sesji wzięli udział w zajęciach warsztatowych „Śladami oświęcimskich Żydów”, a następnie zapoznali się z historią żydowskich mieszkańców Oświęcimia od początków osadnictwa w mieście do 1867 r.