Auschwitz I
Budowa i rozbudowa KL Auschwitz
Obóz Auschwitz, którego zalążek stanowiły 22 murowane budynki przedwojennych koszar wojskowych, w miarę upływu czasu systematycznie rozrastał się przestrzennie i organizacyjnie. W szczytowym okresie swego rozwoju, latem 1944 r. obóz obejmował około 40 km2 terenu w bezpośrednim sąsiedztwie, i ponad 40 obozów filialnych rozrzuconych w promieniu kilkuset kilometrów. W tym czasie w kompleksie obozów Auschwitz przebywało około 135 tys. ludzi (105 tys. zarejestrowanych i około 30 tys. niezarejestrowanych), czyli 25% więźniów wszystkich obozów koncentracyjnych (525 tys.).
>>>LEKCJA ON-LINE. „AUSCHWITZ — OBÓZ KONCENTRACYJNY I ZAGŁADY”<<<
Biorąc pod uwagę funkcje, jakie pełnił ten obóz, można dojść do wniosku, że przeszedł on w ciągu blisko pięciu lat swego istnienia znamienną ewolucję: od koncepcji obozu kwarantanny, która legła u podstaw decyzji o założeniu obozu w 1940 r. (lecz nigdy nie weszła w stadium realizacji), poprzez obóz koncentracyjny − miejsce zagłady przede wszystkim w wyniku pozbawienia ludzi elementarnych warunków egzystencji, do nowego typu obozu stanowiącego połączenie obozu koncentracyjnego typu Dachau, czy Gross-Rosen, z ośrodkiem natychmiastowej zagłady typu Treblinka lub Bełżec.
Z uwagi na podstawowe funkcje, jakie pełnił KL Auschwitz, w jego historii można wyróżnić dwa zasadnicze okresy:
- od założenia obozu w 1940 r. i przywiezienia pierwszego transportu Polaków, więźniów politycznych 14 czerwca 1940 r. aż do pierwszych miesięcy 1942 r., kiedy pełnił on wyłącznie funkcję obozu koncentracyjnego, czyli miejsca w przeważającej mierze powolnej zagłady, będącej wynikiem celowo stworzonych warunków nieludzkiej egzystencji, przede wszystkim zaś głodu;
- od pierwszych miesięcy 1942 r. do października 1944 r., kiedy obóz ten pełniąc nadal funkcję obozu koncentracyjnego dla więźniów różnych narodowości (od połowy 1942 r. głównie Żydów, Polaków, Romów i Sinti), równocześnie pełnił funkcję największego ośrodka natychmiastowej, masowej zagłady Żydów przywożonych tutaj w ramach akcji zagłady ludności żydowskiej z całej Europy.
W ostatnich dwóch miesiącach istnienia, po unieruchomieniu w październiku 1944 r. komór gazowych, w związku z krytyczną sytuacją militarną Trzeciej Rzeszy i spodziewaną kolejną ofensywą sowiecką, obóz wszedł w stadium ostatecznej likwidacji zakończonej ewakuacją więźniów.
Podział obozu Auschwitz
Z powodu trudności w zarządzaniu tak wielkim kompleksem obozowym 22 listopada 1943 r. Auschwitz został formalnie podzielony na trzy obozy o znacznej autonomii, między którymi istniał wyraźnie zarysowany, chociaż nie w każdym aspekcie, usankcjonowany formalnie podział funkcji:
Auschwitz I, obóz macierzysty w Oświęcimiu. W sierpniu 1944 r. przebywało w tym obozie około 16 tys. więźniów (w tym około 10 tys. Żydów, około 4 tys. Polaków i około 3 tys. więźniów innych narodowości). Tu mieściła się siedziba administracji garnizonowej (SS Standortverwaltung), dowódcy miejscowego garnizonu i komendanta KL Auschwitz I z powierzoną formalnie prerogatywą „starszego”, wobec pozostałych dwóch komendantów („Der Lagerkommandant des KL Auschwitz I ist dienstältester Lagerkommandant und SS-Standortältester des SS-Standortes Auschwitz”). Auschwitz I był również siedzibą centralnych biur wydziału politycznego i wydziału zatrudnienia, tutaj mieściły się główne magazyny zaopatrzenia, warsztaty oraz przedsiębiorstwa SS (DAW, DEST, Deutsche Lebensmittel GmbH). Praca w wyżej wymienionych placówkach administracyjnych, gospodarczych i firmach była główną formą zatrudnienia więźniów tego obozu.W październiku 1944 r. w nowo zbudowanych blokach tzw. przedłużenia obozu (Schutzhaftlagererweiterung) otwarto obóz dla kilku tysięcy więźniarek zatrudnionych w fabryce zapalników do pocisków artyleryjskich (Union-Werke).
