Rozmiar czcionki:

MIEJSCE PAMIĘCI I MUZEUM AUSCHWITZ-BIRKENAU BYŁY NIEMIECKI NAZISTOWSKI
OBÓZ KONCENTRACYJNY I ZAGŁADY

Publikacje

Antysemityzm — stare i nowe uprzedzenia

Okładka poradnika
Okładka poradnika

„Antysemityzm — stare i nowe uprzedzenia ” — to tytuł nowego poradnika metodycznego dla nauczycieli, opracowanego przez Dom Anny Frank w Amsterdamie, Biuro instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE w Warszawie przy współpracy polskich ekspertów ze Stowarzyszenia Centrum Polsko-Niemieckiego w Krakowie i Międzynarodowego Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście. Publikacja jest częścią pakietu edukacyjnego do nauczania o historii Żydów i antysemityzmie, na który składają się oprócz ww. poradnika trzy tematyczne zeszyty ćwiczeniowe: 

  • cz. 1. Historia antysemityzmu w Europie do 1945 r.
  • cz. 2. Antysemityzm — ciągłe zmaganie?
  • cz. 3. Uprzedzenia. U2?

Każda z części obejmuje sześć dwustronicowych rozdziałów zawierających materiał faktograficzny, ilustracyjny i blok ćwiczeniowy dla uczniów. Pakiet wydany został przez Stowarzyszenie Centrum Polsko-Niemieckie w Krakowie dzięki pomocy finansowej Ministerstwa Edukacji Narodowej. Uzyskał rekomendację ministra edukacji narodowej, jako zalecany środek dydaktyczny do nauczania historii i społeczeństwa na poziomie szkoły podstawowej oraz historii i wiedzy o społeczeństwie w gimnazjum. Materiały edukacyjne można wykorzystywać także na lekcjach języka polskiego oraz godzin wychowawczych.

Poradnik metodyczny składa się z trzech bloków tematycznych odpowiadających tytułom poszczególnych zeszytów ćwiczeniowych. Poza krótką charakterystyką zawartości każdego z bloków, znajdują się tam: wykaz celów edukacyjnych, kluczowe pojęcia i wskazówki do realizacji ćwiczeń. W poradniku można także znaleźć odpowiedzi na niektóre pytania, znajdujące się w bloku ćwiczeniowym, oraz słowniczek wybranych pojęć występujących w materiałach. Różnorodność pracy z materiałami edukacyjnymi można uzyskać poprzez odpowiedni dobór ćwiczeń, które różnią się zarówno pod względem formy, rodzaju aktywności, jak i stopnia trudności. Pierwsze ćwiczenie w każdym bloku tematycznym jest z reguły najłatwiejsze. Ostatnie jest trudniejsze — wymaga od uczniów przeprowadzenia samodzielnych poszukiwań lub pracy w grupie. 

Pakiet edukacyjny jest rozprowadzany za darmo wśród nauczycieli uczestniczących w seminariach poświęconych problematyce nauczania o historii Żydów i antysemityzmowi, organizowanymi przez instytucje zaangażowane w jego powstanie. Wersje elektroniczne pakietu można pobrać z Internetu .

Auschwitz i Holokaust — dylematy i wyzwania

Auschwitz i Holokaust - dylematy i wyzwania polskiej edukacji
Auschwitz i...

Inspiracją do powstania książki Auschwitz i Holokaust — dylematy i wyzwania polskiej edukacji była ogólnopolska konferencja naukowo-dydaktyczna, która odbyła się w Oświęcimiu i Krakowie w dniach 21-24 października 2008 roku. Książka jest częściowo pokłosiem tej konferencji – włączono do niej większość zaprezentowanych tam referatów.

Publikacja nie jest jedynie zapisem obrad, lecz raczej rozwinięciem problematyki tam poruszanej. Stanowi próbę podsumowania polskiego dorobku naukowo-dydaktycznego w zakresie edukacji o Auschwitz i Holokauście. Zamieszczone w niej teksty odnoszą się do różnych aspektów problemu, widzianego z perspektywy interdyscyplinarnej. Integralną część książki stanowią przykłady tzw. dobrej praktyki, które de facto potwierdzają już w praktyce realizowane lekcje Holokaustu i to często w małych szkołach, niewielkich ośrodkach.

Publikacja jest do nabycia w księgarni internetowej Muzeum.

POBIERZ WSTĘP DO PUBLIKACJI W FORMACIE PDF

Auschwitz i Holokaust — edukacja w szkole i miejscu pamięci

Auschwitz i Holokaust — edukacja w szkole i miejscu pamięci
Auschwitz i...

Temat problematyki nauczania o Auschwitz i Holokauście w Polsce, widzianej i analizowanej z wielu różnych perspektyw: historycznej, literaturoznawczej, socjologicznej i pedagogicznej, podejmuje najnowsza publikacja Muzeum – Auschwitz i Holokaust – edukacja w szkole i miejscu pamięci .

„Jest to nie tylko podsumowanie polskiego dorobku naukowo-dydaktycznego ostatnich lat w zakresie edukacji o Auschwitz i Holokauście. To coś znacznie więcej, ponieważ książka stawia nowe pytania, na które piszący w niej autorzy próbują znaleźć odpowiedzi” — napisał we wprowadzeniu do publikacji redaktor naukowy publikacji dr Piotr Trojański.

„Pytania te dotyczą głównie roli, jaką w edukacji o Auschwitz i Holokauście powinny w przyszłości pełnić szkoła i muzea – miejsca pamięci. Jakie powinny być pomiędzy nimi zależności? Ponadto wskazuje możliwe drogi wyjścia z sytuacji, w jakiej znaleźli się dzisiaj nauczyciele i edukatorzy w związku z wprowadzeniem nowej podstawy programowej” — czytamy.

Książka podzielona została na cztery części. Pierwsza dotyczy edukacji o Auschwitz i Holokauście w szkole. Zawarte w niej artykuły poruszają kwestie nauczania tej problematyki w ramach różnych przedmiotów, głównie języka polskiego i historii. Część druga podejmuje kwestie pedagogiki miejsc pamięci w ujęciu teoretycznym i praktycznym. W tym kontekście omówione zostały różne aspekty wizyt edukacyjnych w muzeach i miejscach upamiętniania. 

W części trzeciej autorzy podejmują próbę odpowiedzi na pytanie o znaczenie miejsc pamięci dla edukacji, natomiast artykuły w części czwartej to próba znalezienia odpowiedzi na pytania: jakie znaczenie dla edukacji o Auschwitz i Holokauście mają autentyzm miejsca i słowa oraz w jaki sposób relacje świadków i narracje historyczne kształtują obraz i pamięć tego, co wydarzyło się przed lady. \

„Zrozumienie właściwego znaczenia Zagłady, jako swoistego przesilenia europejskości, powinno wskazać miejsce Zagłady w całym systemie edukacyjnym – w historii, kulturoznawstwie, filozofii, politologii i nauczaniu obywatelskim, religioznawstwie i innych naukach szerokorozumianej antropologii. Nie tyle w strachu, że narody, które zapomną o swojej historii, będą skazane na jej powtórzenie. Ale przede wszystkim dlatego, że ludzie nie rozumiejący fundamentów świata, który ich otacza, nie są zdolni do jego realnego współtworzenia” — napisał we wstępie do publikacji dyrektor Muzeum Auschwitz dr Piotr M.A. Cywiński.

Najnowsza publikacja Muzeum jest podsumowaniem konferencji „Auschwitz i Holokaust — edukacja w szkole i miejscu pamięci”, która zorganizowana została przez Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście i Instytut Historii Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie w kwietniu 2013 r.

Książka dostępna jest w księgarni internetowej Muzeum Auschwitz.

Błogosławiona bądź wyobraźnio — przeklęta bądź!

Błogosławiona bądź wyobraźnio — przeklęta bądź!
Błogosławiona bądź...

Ukazała się publikacja Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau zbiór wierszy pt. Błogosławiona bądź wyobraźnio przeklęta bądź! Wspomnienia „Stamtąd” urodzonej w Łodzi Batszewy Dagan, byłej więźniarki Auschwitz.

We wstępie do swojego tomiku poezji Batszewa Dagan napisała, że przeżycia z Auschwitz trudno jest opisać prozą. Chciała przekazać swoje doświadczenia czytelnikowi i czuła, że w poezji łatwiej je będzie wyrazić. Wiersze te powstawały po Holokauście, w momentach, gdy autorkę obezwładniały wspomnienia.

Poezja Batszewy Dagan stanowi bardzo realistyczny i intymny zapis przeżyć w obozie, jakich doświadcza młoda, kilkunastoletnia dziewczyna. To nie tylko opis  przerażenia obozową rzeczywistością, wszechobecną przemocą, jak w wierszu „Pierwszy policzek”, ale również bardzo osobiście podjęty temat kobiecej fizjologii tak rzadko obecny w poezji lagrowej. Wśród wierszy można zatem znaleźć następujące tytuły: „Osiem na jednej pryczy”, „Między setkami nagich kobiet”, „Życie z robactwem”, „Zupa do mycia włosów”, „Modlitwa przy wychodzeniu z toalety” czy „Gotowanie w latrynie”.

Wiersze, niczym kronika, opowiadają o konkretnych wydarzeniach, jak w wierszu „Ostatnia noc w komando «Kanada» w Auschwitz, 18 stycznia 1945 roku”, który opisuje ostatnie chwile Batszewy Dagan w obozie Auschwitz. Pracowała wówczas przy zacieraniu śladów zbrodni — razem z innymi więźniarkami otrzymała rozkaz palenia walizek pomordowanych w komorach gazowych.

Poza wierszami autorstwa Batszewy Dagan tomik zawiera kilka utworów innych poetek, powstałych w Birkenau, a przechowanych w pamięci przez autorkę. To m.in. wiersz „Mądrość pchły” autorstwa Zosi Szpigielman, która po selekcji w 1943 roku została zamordowana w komorze gazowej. To także wiersze, których autorstwo mimo wielu starań, pozostaje anonimowe jak wiesz „Tajemnica publiczna” czy „Alfabet Oświęcimski”.

Wierszom towarzyszą ilustracje znanego artysty Jakuba Gutermana, który pochodzi z Polski — urodził się w 1935 r. w Płocku. Mieszka i tworzy w Izraelu. Zbiór wierszy Błogosławiona bądź wyobraźnio — przeklęta bądź! Wspomnienia „Stamtąd” po raz pierwszy ukazał się w 1997 r. w języku hebrajskim.

O autorce
Batszewa Dagan urodziła się 8 września 1925 r. w Łodzi jako Izabella Rubinstein. Po wkroczeniu Niemców do rodzinnego  miasta uciekła z rodzicami i rodzeństwem do Radomia. Podczas pobytu w getcie radomskim związała się z tajną organizacją młodzieżową Hashomer Hacair. Z ramienia tej organizacji jeździła do getta warszawskiego, skąd szmuglowała do Radomia gazetkę „Pod Prąd”. 
W 1942 r. uciekła z getta radomskiego i dzięki fałszywym dokumentom przedostała się na teren Niemiec. Po kilku miesiącach została aresztowana i wysłana do Auschwitz, gdzie przebywała do początku 1945 r., kiedy wraz z innymi więźniarkami została ewakuowana do Ravensbrück, a później do Malchow. 2 maja 1945 r. została wyzwolona przez armię brytyjską. Po wyzwoleniu przeniosła się do Palestyny, gdzie wraz z mężem Paulem przyjęła nazwisko Dagan.
Pracowała jako przedszkolanka, następnie jako psycholog i wykładowca w seminarium nauczycielskim. Jest twórcą metody psychologiczno-pedagogicznej pomagającej przekazywać dzieciom i młodzieży wiedzę o Shoah oraz autorką publikacji dla dzieci i młodzieży wykorzystywanych w nauczaniu o Holokauście.

Książka dostępna jest w księgarni internetowej Muzeum. 

Czika piesek w getcie, Gdyby gwiazdy mogły mówić

Czika piesek w getcie.
Czika piesek w...
Gdyby gwiazdy mogły mówić
Gdyby gwiazdy mogły...

Książki edukacyjne adresowane do dzieci: „Czika piesek w getcie” i „Gdyby gwiazdy mogły mówić” autorstwa Batszewy Dagan, byłej więźniarki KL Auschwitz.

Czika, piesek w getcie – przedstawia historię opartą na autentycznych wydarzeniach, które miały miejsce w jednym z gett na terenie okupowanej Polski. Bohaterką jest Czika – piesek pięcioletniego chłopczyka o imieniu Michaś, który wraz z rodzicami chciał uchronić swojego psa przed oddaniem go okupantom.

Gdyby gwiazdy mogły mówić - w książce tej autorka opisuje swoje przeżycia w getcie i obozie koncentracyjnym w czasie niemieckiej okupacji w Polsce podczas II wojny światowej. W krótkich epizodach pisarka ukazuje przejawy miłości i troski o bliźnich w świecie zła. Bohaterami opowiadania są matka i jej dzieci, którym udało się przetrwać, przezwyciężyć tęsknotę rozłąki i doczekać wolności. Tylko gwiazdy były świadkami ich tajemnicy…

Książki te, są propozycją dla rodziców i nauczycieli chcących przybliżyć swoim dzieciom i uczniom ten tragiczny rozdział historii jakim był Holokaust. Do obu książek dołączone są scenariusze lekcji autorstwa Małgorzaty Rusiłowicz, które ułatwią nauczycielom wykorzystanie ich w pracy na lekcjach.

Publikacja książek była możliwa dzięki udzieleniu wsparcia finansowego przez Fundację Pamięci Ofiar Obozu Zagłady Auschwitz–Birkenau w Oświęcimiu oraz Ambasadę Izraela w Polsce. Obie pozycje są do nabycia w księgarni internetowej Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau.

Batszewa Dagan (ur. 1925 r. w Łodzi jako Izabella Rubinstein), pisarka i poetka, jest osobą ocaloną z Holokaustu. Po wojnie wraz z mężem przyjęła nazwisko Dagan i wyemigrowała do Izraela, gdzie mieszka do dziś. Na początku swojej zawodowej kariery pracowała jako przedszkolanka, a po ukończeniu studiów jako psycholog i wykładowca w seminarium nauczycielskim.

Jest twórcą metody psychologiczno – pedagogicznej pomagającej przekazywać dzieciom i młodzieży wiedzę o Shoah, a także autorką wielu publikacji wykorzystywanych w nauczaniu o Holokauście, takich jak: Co się stało w czasie Zagłady, opowieści w rymach dla dzieci, które chcą wiedzieć oraz Dziś płakała mi syrena.

Małgorzata Rusiłowicz jest nauczycielką języka polskiego w Szkole Podstawowej im. Wspólnoty Polskiej w Białymstoku, współpracowniczką Żydowskiego Instytutu Historycznego oraz Centrum Edukacji Obywatelskiej w Warszawie, wykładowcą Letniej Szkoły Języka i Kultury Polskiej w Sankt Petersburgu.

Od 12 lat zajmuje się edukacją o Holokauście w szkole podstawowej. Jest autorką licznych projektów edukacyjnych związanych z wielokulturowością oraz prawami człowieka, skierowanych do nauczycieli, wykładowców, animatorów kultury, studentów, dzieci oraz młodzieży.

Folder informacyjny MCEAH

Folder informacyjny Międzynarodowego Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście.
Folder informacyjny...

Polsko-angielski folder informacyjny dotyczący działalności Centrum. Dostępny w dwóch wersjach: drukowanej i elektronicznej .

Informator podzielony jest na rozdziały tematyczne. Zawiera m.in. opis zadań edukacyjnych prowadzonych przez MCEAH, a także informacje dotyczące wolontariatu i publikacji edukacyjnych. Informator Centrum skierowany jest przede wszystkim do nauczycieli, pedagogów, studentów i uczniów oraz wszystkich zainteresowanych pogłębieniem wiedzy dotyczącej historii Auschwitz i Holokaustu. 

 

Folder „Auschwitz: Pamięć i Edukacja”

Folder „Auschwitz: Pamięć i Edukacja”
Folder „Auschwitz:...

Folder prezentujący działania sześciu oświęcimskich instytucji zajmujących się edukacją związaną z Miejscem Pamięci Auschwitz.  „O Auschwitz i Holokauście można uczyć wszędzie. Jednak to właśnie w Oświęcimiu można nie tylko zapoznać się z historią funkcjonowania obozu, zapoznać się ze wspomnieniami świadków, ale także na własne oczy zobaczyć oryginalne materialne świadectwa — od ruin krematoriów i komór gazowych po pojedynczy dziecięcy bucik. Nauczanie w autentycznym, wypełnionym potężnym ładunkiem emocji miejscu sprzyja lepszemu zrozumieniu tragedii i wyjątkowości Holokaustu oraz ekstremalnych warunków obozowej egzystencji” — czytamy we wstępie do folderu „Auschwitz: Pamięć i Edukacja”.

W projekcie wzięły udział: Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście, Centrum Żydowskie, Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży, Centrum Dialogu i Modlitwy, Stowarzyszenie Romów w Polsce oraz Centrum św. Maksymiliana w Harmężach.

Folder zawiera opis działań edukacyjnych każdej z instytucji, a także fotografie, informacje kontaktowe, mapę dojazdu, jak również szczegółowe informacje dotyczące różnych form zwiedzania Miejsca Pamięci Auschwitz.

Wydawnictwo dostępne jest w wersji elektronicznej — POBIERZ FOLDER

Głosy Pamięci

Każda z publikacji serii Głosy Pamięci poświęcona jest jednemu z wielu zagadnień skomplikowanej historii obozu Auschwitz i zawiera oprócz naukowego artykułu szczegółowo omawiającego dany temat również wybór materiałów źródłowych oraz scenariusze lekcji, które ułatwią nauczycielom wykorzystanie materiału zawartego w książce na lekcjach historii lub języka polskiego.

Głosy Pamięci 1. Ewakuacja, likwidacja i wyzwolenie KL Auschwitz
W pierwszej części dotyczącej ewakuacji, likwidacji i wyzwolenia obozu zamieszczono m.in. naukowe opracowanie tematu autorstwa Andrzeja Strzeleckiego, fragmenty wspomnień byłych więźniów, kopie wybranych fotografii i dokumentów z Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau oraz przykładowe scenariusze lekcji historii dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych.

Głosy Pamięci 2. Zbrodnicza medycyna. Eksperymenty medyczne w KL Auschwitz
W drugiej części "Głosów Pamięci", do której rys historyczny napisała Irena Strzelecka, przedstawiono sylwetki lekarzy SS, którzy w KL Auschwitz przeprowadzali zbrodnicze eksperymenty medyczne: Carla Clauberga, Horsta Schumanna, Josefa Mengele, Emila Kaschuba, Eduarda Wirthsa, Bruno Webera, Helmuta Vettera, Friedricha Entressa i Johanna Paula Kremera. Opisano również Augusta Hirta - dyrektora Instytutu Anatomii w Uniwersytecie Rzeszy w Strasburgu oraz Kurta Heissmeyera - który przeprowadzał eksperymenty medyczne w obozie Neuengamme. W drugiej części "Głosów Pamięci" umieszczono również przykładowe scenariusze lekcji historii i lekcji wychowawczej dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych.

Głosy Pamięci 3. Zbrodnicza medycyna. Szpitale w KL Auschwitz
Trzecią część "Głosów Pamięci" otwiera rys historyczny autorstwa Ireny Strzeleckiej. W publikacji zamieszczono wybór źródeł dotyczących szpitali obozowych obejmujący następujące tematy: warunki bytowe oraz zakres leczenia więźniów, eksterminacyjną działalność szpitali w KL Auschwitz, fałszowanie dokumentacji szpitalnej oraz reprodukcje rysunków byłych więźniów obozu związanych ze szpitalem. W aneksie znalazły się m.in. biogramy autorów wspomnień, relacji i zeznań oraz scenariusze przykładowych lekcji historii dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych.

Głosy Pamięci 4. Kary w KL Auschwitz
W czwartym zeszycie "Głosów Pamięci" zamieszczono wstęp historyczny autorstwa Ireny Strzeleckiej, fragmenty wspomnień i relacji bylych więźniów, kopie dokumentów związanych z wymierzaniem kar w obozie, reprodukcje dzieł malarskich wykonanych przez byłych więźniów, fotografie obiektów obozowych oraz biogramy autorów wspomnień, relacji i zeznań.

Głosy Pamięci 5. Kobiety ciężarne i dzieci urodzone w KL Auschwitz
Losy kobiet ciężarnych i dzieci urodzonych w obozie opisała we wstępie do zeszytu Helena Kubica, pracownik naukowy Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau. Integralną część książki stanowią poruszające relacje byłych więźniarek, które pracowały jako położne w obozie, jak i samych matek, które w obozie rodziły swe dzieci.  Są to historie tragiczne — większość kobiet straciła swe dzieci: albo w wyniku aborcji dokonywanej przymusowo w obozie, albo zaraz po wydaniu ich na świat. Wybór dokumentów związanych z tematem jest dopełnieniem całości.

Głosy Pamięci 6. Krematoria i komory gazowe Auschwitz
Komory gazowe i krematoria Auschwitz są przede wszystkim symbolem Shoah, ale mają również symboliczne znaczenie dla Romów, Polaków, Rosjan i innych narodów, których przedstawiciele cierpieli i ginęli w tym  i w innych obozach śmierci. (...). Wybudowanie potężnych krematoriów wyposażonych nie tylko w komory gazowe, ale również i w inne techniczne urządzenia do spalania zwłok, które miały służyć usprawnieniu procesu masowego zabijania ludzi, wymagało zaangażowania specjalistów — przede wszystkim inżynierów, techników i architektów, a także znacznych nakładów finansowych. Zagadnieniom tym, związanym z planowaniem i budową w Auschwitz urządzeń zagłady, poświęcona jest niniejsza publikacja. Oprócz dokumentów i planów wykonanych w obozowym biurze budowlanym zamieszczamy w niej fragmenty relacji świadków–więźniów, którzy obóz przeżyli, a także procesowe zeznania esesmanów, którzy uczestniczyli w zagładzie. Chociaż na wielu stronach  tej książki jest mowa o sprawach technicznych, ekonomicznych i organizacyjnych związanych z planowaniem budowy krematoriów i komór gazowych w obozie Auschwitz, to czytać ją należy, pamiętając o tych ludziach, którzy zostali w obozie zamordowani i których ciała zostały spalone w piecach, a ich prochy do dzisiaj skrywa ziemia Brzezinki.

Głosy Pamięci nr 7. Romowie w KL Auschwitz
Siódma część Głosów Pamięci poświęcona jest tragicznym losom Romów i Sinti w KL Auschwitz. W lutym 1943 roku na terenie obozu Birkenau został utworzony tzw. Zigeunerlager, gdzie uwięziono w sumie około 21 tysięcy Romów i Sinti. Większość z nich zmarła w wyniku chorób, głodu i wycieńczenia, część została wysłana do innych obozów (jako tania siła robocza). Ci, którzy pozostali przy życiu (co najmniej trzy tysiące), zostali 2 sierpnia 1944 roku zamordowani w komorach gazowych w Birkenau. Publikacja zawiera opracowania naukowe na temat losu Romów, wybór relacji byłych więźniów Auschwitz, a także fotografie i dokumenty, w tym siedem portretów Romów wykonanych w obozie przez Dinę Gottliebovą na zlecenie lekarza SS Josefa Mengele.

Głosy Pamięci nr 8. Polacy w KL Auschwitz
Ósmy numer Głosów Pamięci został poświęcony Polakom — więźniom KL Auschwitz. Polacy byli pierwszymi więźniami obozu i stanowili najliczniejszą grupę ofiar w pierwszych latach jego funkcjonowania. Wstęp autorstwa Franciszka Pipera zawiera opis nazistowskich planów wobec Polski, roli, jaką pełnił Auschwitz w realizacji tych planów, warunków życia więźniów obozu, a także informację o tym, co przetrwało po Auschwitz w polskiej kulturze, literaturze, wspomnieniach i tradycji rodzinnej. Najobszerniejszą część publikacji stanowi szczegółowy wybór źródeł (relacje, wspomnienia, zeznania) podzielony na osiem rozdziałów: Polska i Polacy w planach nazistowskich, rola obozu Auschwitz w tych planach, przyczyny osadzania Polaków w KL Auschwitz, droga do obozu, życie w obozie, śmierć w obozie, Polacy w obozowym ruchu oporu oraz pamięć o ofiarach Auschwitz. Uzupełnieniem wydania są dokumenty związane z eksterminacją Polaków, fotografie archiwalne i współczesne oraz obrazy i rysunki byłych więźniów Auschwitz.

Głosy Pamięci na 9. Żydzi w KL Auschwitz
Dziewiąty tom z serii „Głosów Pamięci” ma unikalny charakter. W dotychczas opublikowanych numerach przedstawiane były różne aspekty Zagłady Żydów takie jak: eksperymenty medyczne, kary obozowe, ewakuacja i likwidacja obozu czy też historia powstania oraz funkcjonowania komór gazowych i krematoriów. Teraz podjęliśmy próbę całościowego ujęcia tematyki Zagłady Żydów w KL Auschwitz. Cennym elementem dziewiątego numeru jest wskazanie kierunków i sposobów organizacji transportu do obozu i scharakteryzowanie deportacji z poszczególnych krajów. Daje to czytelnikowi wyobrażenie, jak ogromny był wysiłek logistyczny, organizacyjny oraz materialny nazistowskich Niemiec w kwestii „Endlösung der Judenfrage”. Porządkującym wiedzę o Auschwitz elementem zaproponowanego materiału jest usystematyzowane przedstawienie kolejnych etapów  eksterminacji, od przybycia do obozu, poprzez selekcje i uśmiercanie w komorach gazowych, aż do skutecznych prób zacierania śladów zbrodni oraz wykorzystania mienia ofiar. Całości dopełnia bogaty wybór wspomnień byłych więźniów Auschwitz oraz dokumentów archiwalnych.

Głosy Pamięci nr 10. Z powstańczej Warszawy do KL Auschwitz
Siedemdziesiąt lat po wybuchu zbrojnego Powstania w Warszawie pragniemy przypomnieć o losie tych mieszkańców stolicy Polski, którzy w sierpniu i wrześniu 1944 roku zostali deportowani do KL Auschwitz II-Birkenau. Było ich blisko 13 tysięcy: mężczyzn, kobiet i dzieci. Ich droga do Birkenau wiodła z Warszawy przez obóz przejściowy w Pruszkowie. W Birkenau wysiadali na okrytej ponurą sławą rampie kolejowej, a po rejestracji umieszczani byli w barakach więźniarskich. Przywiezieni pochodzili z różnych środowisk społecznych, reprezentowali różne zawody: lekarze, urzędnicy, robotnicy, artyści, naukowcy. Wśród deportowanych znaleźli się także nieliczni Żydzi, ukrywający się na tzw. aryjskich papierach. Obecne wydanie „Głosów Pamięci” jest okazją do przybliżenia losów tej grupy ofiar obozu, a także do przedstawienia szerszej perspektywy historycznej związanej z samym Powstaniem, funkcjonowaniem obozu przejściowego w Pruszkowie oraz losem więźniów z Warszawy po ich ewakuacji z Auschwitz-Birkenau. Ufamy, że nasza publikacja stanie się ważnym uzupełnieniem wiedzy o Powstaniu Warszawskim i losie ludności cywilnej stolicy. Ponadto jest rodzajem hołdu składanego wszystkim mieszkańcom Warszawy deportowanym do Auschwitz-Birkenau. I w końcu mamy nadzieję, że będzie dobrym narzędziem edukacyjnym wykorzystywanym w szkole i w edukacji pozaszkolnej.

Głosy Pamięci nr 11. Jeńcy sowieccy w KL Auschwitz
Latem i jesienią 1941 r. przywieziono do obozu pierwsze grupy sowieckich jeńców wojennych. Obóz rosyjskich jeńców wojennych na terenie KL Auschwitz istniał od jesieni 1941 do końca zimy 1942 r. Jeńcy sowieccy byli wyjątkową grupą ofiar Auschwitz-Birkenau. To oni doświadczyli masowych rozstrzeliwań, zbiorowego katowania, im jako pierwszym uwięzionym w systemie niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych i zagłady, tatuowano na ciele numery zastępujące imiona i nazwiska. Jeńcy stali się też ofiarami pierwszych prób masowego zabijania ludzi Cyklonem B. Najobszerniejszą część publikacji stanowi szczegółowy wybór źródeł (relacje, wspomnienia, zeznania) podzielony na cztery rozdziały: Mordy na pierwszych grupach jeńców (lato-jesień 1941), Jeńcy sowieccy w obozie macierzystym (październik 1941 r. – marzec 1942 r.), Jeńcy sowieccy w Birkenau (marzec 1942 r. – styczeń 1945 r.), EwakuacjaUzupełnieniem wydania są dokumenty związane z eksterminacją jeńców sowieckich oraz fotografie archiwalne i współczesne.

Głosy Pamięci nr 12. Kobiety w KL Auschwitz
Pierwszy transport kobiet przybył do KL Auschwitz 26 marca 1942 roku. Były to Niemki z KL Ravensbrück. W tym samym dniu przywieziono Żydówki z Popradu na Słowacji, a w kilka tygodni później pierwsze transporty Polek z więzień w Krakowie i Tarnowie. Kobiety stanowiły ok. 30% wszystkich zarejestrowanych w KL Auschwitz. Wśród nich znajdowało się: 82 tys. Żydówek z różnych krajów, 31 tys. Polek, 11 tys. Romek, Rosjanki, Białorusinki, Ukrainki, Francuzki, Niemki, Czeszki, Jugosłowianki. Początkowo kobiety umieszczono w Auschwitz I, a potem w Birkenau na odcinkach BIa i BIb. Najobszerniejszą część publikacji stanowi szczegółowy wybór źródeł (relacje, wspomnienia, zeznania) podzielony na dziesięć rozdziałów, min. Apele, Selekcja, Praca, Kary, Warunki mieszkalne, sanitarne, kwarantanna. Szczególnie ważne są wspomnienia byłych więźniarek opisujące tragiczny los kobiet w obozie: ciężką, fizyczną pracę, selekcje do komór gazowych, głodowe wyżywienie, choroby, bicie i maltretowanie, złe warunki sanitarne. Publikacja wzbogacona jest o bogaty materiał ikonograficzny (rysunki byłych więźniów) oraz dokumenty administracji obozowej.

Publikacje są do nabycia w księgarni internetowej Muzeum.

Głosy Pamięci 1. Ewakuacja, likwidacja i wyzwolenie KL Auschwitz.
Głosy Pamięci 1....
Głosy Pamięci 2. Zbrodnicza medycyna. Eksperymenty medyczne w KL Auschwitz.
Głosy Pamięci 2....
Głosy Pamięci 3. Zbrodnicza medycyna - Szpitale w KL Auschwitz.
Głosy Pamięci 3....
Głosy Pamięci 4. Kary w KL Auschwitz.
Głosy Pamięci 4....
Głosy Pamięci 5. Kobiety ciężarne i dzieci urodzone w KL Auschwitz.
Głosy Pamięci 5....
Głosy Pamięci 6. Krematoria i komory gazowe Auschwitz.
Głosy Pamięci 6....
Głosy Pamięci 7. Romowie w KL Auschwitz.
Głosy Pamięci 7....
Głosy Pamięci 8. Polacy w KL Auschwitz.
Głosy Pamięci 8....
Głosy Pamięci 9. Żydzi w KL Auschwitz.
Głosy Pamięci 9....
Głosy Pamięci 10. Z powstańczej Warszawy do KL Auschwitz.
Głosy Pamięci 10. Z...
Głosy Pamięci 11. Jeńcy sowieccy w KL Auschwitz.
Głosy Pamięci 11....
Głosy Pamięci 12. Kobiety w KL Auschwitz.
Głosy Pamięci 12....

Jak uczyć o Auschwitz i Holokauście

Jak uczyc o Auschwitz i Holokauście
Jak uczyc o...

Książka Jak uczyć o Auschwitz i Holokauście jest zbiorem materiałów dydaktycznych dla nauczycieli. Pokazuje, w jaki sposób angażować uczniów do aktywności i samodzielnego odkrywania przeszłości oraz jak uczyć ich słuchania i rozumienia opowieści żyjących jeszcze świadków historii. Na publikację składają się scenariusze lekcji historii, języka polskiego, wiedzy o społeczeństwie, etyki i religii, w których nauczyciele praktycy przestawiają materiały edukacyjne wykorzystujące różnorodne źródła historyczne i teksty literackie.

Wśród proponowanych tematów lekcji są nie tylko zagadnienia ściśle związane z historią byłego obozu Auschwitz-Birkenau, ale także m.in. antysemityzm, mechanizmy prowadzące do ludobójstwa oraz stosunki polsko-żydowskie po drugiej wojnie światowej. W części poświęconej językowi polskiemu znaleźć można propozycje m.in. lekcji na podstawie filmu Roberto Benigniego „Życie jest piękne”, zajęć o postawach Polaków wobec Żydów w „Wielkim Tygodniu” Jerzego Andrzejewskiego, a także warsztatów literackich na podstawie świadectw Zagłady.

Uzupełnieniem konspektów lekcji są dwie propozycje autorskich programów nauczania oraz zbiór niezwykle różnorodnych tematycznie esejów literackich i historycznych, które mogą posłużyć w przygotowaniu zajęć z młodzieżą. Są wśród nich m.in. „Wojna widziana oczami dziecka”, „Nelly Sachs wobec kryzysu języka poetyckiego po Holokauście”, „Historia i pamięć. Szkic o człowieku w żywiole zła”, czy „Halina Birenbaum i Manfred Deselaers — dwie drogi do pojednania”.

Wyboru i redakcji tekstów dokonali dr Jolanta Ambrosewicz-Jacobs z Uniwersytetu Jagiellońskiego zajmująca się m.in. programami edukacyjnymi przeciwdziałającymi rasizmowi i dyskryminacji, Krystyna Oleksy — dyrektor Międzynarodowego Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście oraz Piotr Trojański — współautor pierwszego polskiego podręcznika do nauczania o Holokauście.

Publikacja do nabycia w księgarni internetowej Muzeum.

POBIERZ WSTĘP DO PUBLIKACJI W FORMACIE PDF

Jestem zdrów i czuję się dobrze...

Jestem zdrów i czuję się dobrze...
Jestem zdrów i...

Książka Jestem zdrów i czuję się dobrze... to zbiór obozowych listów Mariana Henryka Serejskiego w opracowaniu jego córki Krystyny Serejskiej-Olszer wraz z materiałem wspomnieniowym i dokumentami historycznymi. Książkę wzbogacono o materiał edukacyjny, pozwalający nauczycielom na wykorzystanie publikacji na lekcjach historii lub języka polskiego.

Dokumenty archiwalne dotyczące Mariana Serejskiego pochodzą z Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. Pierwsza część książki to osobiste wspomnienia autorki, która poprzez historię korespondencji opisuje wojenne losy swojej rodziny, moment zniknięcia ojca oraz to, jak wyglądały starania o jego zwolnienie z Auschwitz. W drugiej części znajdziemy komplet dwudziestu pięciu listów Mariana H. Serejskiego wysłanych do domu. Pierwszy datowany jest na 19 stycznia 1941 roku, ostatni na 22 marca 1942 roku. Towarzyszy im wybór zdjęć z fotograficznego archiwum autorki. Trzecia część książki pokazuje, w jaki sposób nauczyciel może wykorzystać materiał zawarty w książce na lekcji historii lub języka polskiego. Autorką konspektu zajęć jest Małgorzata Tracz. Znaleźć tam można także archiwalne dokumenty dotyczące Mariana Serejskiego z archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau.

Marian Henryk Serejski (ur. 3 maja 1897 r. — zm. 23 października 1975) – historyk mediewista, przed wojną docent Uniwersytetu Warszawskiego. Po wybuchu wojny przeniósł się do majątku przyjaciół w Przytocznie na Lubelszczyźnie, gdzie prowadził tajne nauczanie dla dzieci i młodzieży i zaangażował się w działalność konspiracyjną. Aresztowany jesienią 1940 roku i osadzony w więzieniu w Lublinie, skąd w styczniu 1941 roku skierowano go do KL Auschwitz. Został zwolniony z obozu 12 maja następnego roku. Po wojnie zamieszkał w Łodzi, gdzie współorganizował Instytut Historii. Kierował także Zakładem Historii i Historiografii w Polskiej Akademii Nauk. W kręgu jego zainteresowań znalazły się dzieje historiografii polskiej od oświecenia do okresu międzywojnia.

Krystyna Serejska Olszer jest polonistką związaną z Polskim Instytutem Naukowym w Ameryce i członkiem redakcji kwartalnika naukowego „The Polish Review”. Pod jej redakcją ukazały się m.in. antologia For Your Freedom and Ours oraz Polszczyzna z oddali. W 1997 roku otrzymała honorową odznakę „Zasłużonego dla kultury polskiej”.

Publikacja do nabycia w księgarni internetowej Muzeum.

POBIERZ WSTĘP DO PUBLIKACJI W FORMACIE PDF

Pamięć — Świadomość — Odpowiedzialność

Pamięć - Świadomość - Odpowiedzialność
Pamięć - Świadomość...

Książka Pamięć — Świadomość — Odpowiedzialność jest zapisem międzynarodowej konferencji "Pamięć — Świadomość — Odpowiedzialność", zorganizowanej w 2007 roku w ramach obchodów 60. rocznicy utworzenia Muzeum na terenach byłego nazistowskiego obozu śmierci Auschwitz. Zawiera referaty wygłoszone przez uczestników konferencji: byłych więźniów KL Auschwitz (m.in. Noacha Fluga, Halinę Birenbaum, Kitty Hart-Moxon, Kazimierza Smolenia i Aharona Weissa), naukowców, historyków i przedstawicieli instytucji związanych z Holokaustem (m.in. Wacława Długoborskiego, Marka Kucię, Thomasa Lutza, Romaniego Rose, Sarę J. Bloomfield, Jonathana Webbera, ks. Manfreda Deselaersa i Israela Gutmana). Wykład podsumowujący wygłosił prof. Władysław Bartoszewski.

Polski Sejm ustawą z dnia 2 lipca 1947 r. zadecydował o utworzeniu Muzeum. Zgodnie z jej zapisem "tereny byłego hitlerowskiego obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu wraz ze wszystkimi znajdującymi się tam zabudowaniami i urządzeniami zachowuje się po wsze czasy".

Wizyta w Auschwitz kształtuje ludzkie postawy, opinie, wizje świata, ale także wpływa na emocje, wywołuje lęki, czasem niejednoznaczne uczucia. Uczestnicy konferencji zastanawiali się, w jaki sposób historia Auschwitz może być włączona we wspólną historię bez tworzenia podziałów. Nauczyciele akademiccy i pracownicy miejsc pamięci dzielili się swoim doświadczeniem, odpowiadając na pytanie, w jaki sposób można przekazywać coraz bardziej oddalającą się historię Auschwitz kolejnym pokoleniom, pamiętając o charakterze miejsca pamięci, nie niszcząc jego autentyzmu.

POBIERZ WSTĘP DO PUBLIKACJI W FORMACIE PDF

Poszukiwanie

Poszukiwanie
Poszukiwanie

Centrum brało udział w pilotażowym projekcie związanym z testowaniem komiksu Poszukiwanie w polskich szkołach, którego celem jest przybliżenie młodzieży historii Holokaustu w niekonwencjonalny, graficzny sposób. Pracownicy Centrum zaangażowani byli zarówno w powstanie tej publikacji, jak i jej pilotaż. Historia została opowiedziana z perspektywy czasu: dorosła Ester odwiedza gospodarstwo holenderskie, w którym ukrywała się jako mała dziewczynka. Ester chce się dowiedzieć, co się stało z innymi ukrywającymi się oraz z tymi, którzy jej wtedy pomogli.

Rodzice Ester zostali zamordowani w Auschwitz. To wszystko, co Ester wie. Jednak jej wnuk, Daniel, znajduje przez internet dawnego sąsiada Boba, który był wraz z jej rodzicami więźniem Auschwitz. Bob do ostatniej chwili był z jej ojcem. Opowieść Boba robi na Ester wstrząsające wrażenie.

Ester opowiada swojej przyjaciółce Helenie, że całe życie bardzo brakowało jej rodziców. Prawie już nie pamięta ich twarzy. I wtedy Helena sobie coś przypomina...

Komiks - forma przekazu dostosowana do współczesnych oczekiwań dzieci i młodzieży - może być w pomysłowy sposób wykorzystany na lekcji języka polskiego czy historii. Dzięki swej formie oraz odwołaniom do współczesności - może być zachętą do lektury. A przede wszystkim - dzięki rzetelnemu opracowaniu - może być punktem wyjścia do dyskusji o II wojnie światowej, sytuacji państw europejskich, sytuacji Żydów czy o obozach koncentracyjnych (przede wszystkim o Auschwitz).

Wydawcą komiksu jest Fundacja Anny Frank w Amsterdamie. Aktualnie planowane jest wydanie suplementu prezentującego Holokaust z polskiej perspektywy. 

„Przygotowanie do wizyty w Muzeum i Miejscu Pamięci Auschwitz” — publikacja dla edukatorów

Przygotowanie do wizyty w Muzeum i Miejscu Pamięci Auschwitz
Przygotowanie do...

„Przygotowanie do wizyty w Muzeum i Miejscu Pamięci Auschwitz” to wydawnictwo przeznaczone dla nauczycieli i wychowawców planujących wizytę w Miejscu Pamięci. Znaleźć tam można nie tylko wszelkie niezbędne informacje praktyczne dotyczące organizacji wizyty, ale przede wszystkim teksty i materiały historyczne, konspekty lekcji oraz informacje dotyczące współczesnego znaczenia i funkcjonowania Miejsca Pamięci Auschwitz.

Publikacja jest efektem kilkuletniej pracy specjalistów z Międzynarodowego Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau, Rady Europy oraz Ministerstwa Edukacji Narodowej.

Pierwsza część książki poświęcona jest przygotowaniu do wizyty. Co powinni wiedzieć uczniowie zanim przyjadą do Miejsca Pamięci, z jakimi emocjami będą musieli poradzić sobie podczas zwiedzania, czemu służyć może spotkanie ze świadkiem historii — to tylko kilka z poruszanych tematów.

W drugiej części, która dotyczy samej wizyty w byłym obozie Auschwitz, znajdują się informacje dotyczące historii Muzeum, działalności Międzynarodowego Centrum Edukacji o Auschwitz i o Holokauście i innych instytucji edukacyjnych funkcjonujących wokół Miejsca Pamięci, a także krótki opis muzealnej wystawy. Jeden rozdział opisuje podstawowe trudności, które mogą wystąpić podczas zwiedzania, zarówno organizacyjne, jak i emocjonalne.

Temu, co należy zrobić po powrocie grupy z Miejsca Pamięci, poświęcona jest trzecia część publikacji. Wśród podejmowanych tematów są m.in. kwestia podsumowania wizyty, sugestie interdyscyplinarnych projektów na styku historii Auschwitz i czasów współczesnych, a także kilka scenariuszy lekcji, jak np., „Co zrobić z tym, czego nauczyliśmy się w Auschwitz”.

Książkę można kupić w księgarni internetowej Muzeum.

SPIS TREŚCI:

1. Przed wizytą
1.1. Jak przygotować się do wizyty w Auschwitz
1.2. Kwestia wieku uczniów i emocji towarzyszących wizycie
1.3. Co uczniowie powinni wiedzieć przed wizytą
1.4. Warsztaty jako forma przygotowania uczniów do wizyty w Auschwitz
1.5. Spotkanie ze świadkiem jako element przygotowania się do wizyty
1.6. Zwiedzanie Krakowa lub Oświęcimia jako możliwość zapoznania się z kulturą Żydów polskich
1.7. Jak zaplanować wizytę w Muzeum Auschwitz-Birkenau
1.8. Jak ludzie mogli ludziom zgotować taki los
1.9. Funkcje obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz
1.10. Znaczenie wizyty w Auschwitz — zajęcia warsztatowe
1.11. Radzenie sobie z emocjami podczas wizyty — zajęcia warsztatowe
1.12. Fotografie z Auschwitz — zajęcia warsztatowe
1.13. Filmy o tematyce Auschwitz — zajęcia warsztatowe

2. Wizyta
2.1. Kto i dlaczego utworzył Muzeum
2.2. Działalność edukacyjna i propozycje programowe Muzeum
2.3. Ekspozycje muzealne
2.4. Wizyta w Muzeum
2.5. Jak należy zachowywać się podczas wizyty w Muzeum i Miejscu Pamięci
2.6. Główne problemy występujące podczas wizyty
2.7. Oświęcimskie instytucje edukacyjne zajmujące się tematyką Auschwitz i Holokaustu

3. Po wizycie
3.1. Jak podsumować wizytę? Zajęcia warsztatowe
3.2. Powrót do codzienności po wizycie — zajęcia warsztatowe
3.3. Różne formy zajęć podsumowujących wizytę
3.4. Doświadczenie Auschwitz a czasy współczesne — projekty interdyscyplinarne
3.5. Spotkanie ze świadkiem historii
3.6. „Na ten dworzec przyjeżdżają ze wszystkich stron…”
3.7. Jak wykorzystać wiedzę zdobytą podczas wizyty — zajęcia warsztatowe
3.8. Los indywidualnych ofiar Auschwitz w dokumentach, relacjach i fotografiach.

Zrozumieć Holokaust

Zrozumieć Holokaust.
Zrozumieć...

Holokaust to zaplanowana, instytucjonalnie zorganizowana i systematycznie przeprowadzona eksterminacja 6 milionów europejskich Żydów w latach II wojny światowej. Aby spróbować zrozumieć to wydarzenie, trzeba sobie zadać kilka podstawowych pytań: dlaczego było to możliwe, jak do tego doszło oraz co zrobić, aby już nigdy więcej się nie powtórzyło. Autorzy książki “Zrozumieć Holokaust” odpowiadają na te pytania, również rozważają m.in. kwestię stosunku społeczeństw do Żydów na przestrzeni dziejów, a także spojrzenia na współczesne relacje.

POBIERZ publikację “Zrozumieć Holokaust” 

Spotkanie z cyklu „Wokół historii Auschwitz” – ewakuacja i wyzwolenie KL Auschwitz – 6 grudnia 2024

07-11-2024
Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście zaprasza mieszkańców Oświęcimia i okolic do udziału w kolejnym spotkaniu z cyklu „Wokół historii Auschwitz”, które odbędzie się 6 grudnia 2024 r. w siedzibie MCEAH przy ul. Stanisławy Leszczyńskiej 15.

Muzeum z podcastem „O Auschwitz” nominowane do nagrody Podcast Roku

21-10-2024
Muzeum Auschwitz i przygotowywany przez nas podcast „O Auschwitz” otrzymało nominację w konkursie Podcast Roku im. redaktora Janusza Majki.

Ogólnopolski konkurs „Auschwitz a postrzeganie współczesnego świata” - zaproszenie do udziału

15-10-2024
Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście w Muzeum Auschwitz zaprasza do wzięcia udziału w ogólnopolskim konkursie „Auschwitz a postrzeganie współczesnego świata”. Jest on skierowany do uczniów ostatnich klas szkół podstawowych oraz uczniów szkół ponadpodstawowych z całej Polski.

"Zbiory Miejsca Pamięci" - sesja edukacyjna online, 30 października 2024 r.

10-10-2024
Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście zaprasza do udziału w sesji edukacyjnej „Zbiory Miejsca Pamięci”. Sesja odbędzie się online, na platformie Zoom, w dniu 30 października 2024 r.

Akademia Wolontariusza dla uczestników z całego świata. Po raz pierwszy stacjonarnie.

10-10-2024
14 osób z: Australii, Grecji, Łotwy, Polski, Portugalii, Stanów Zjednoczonych, Węgier i Wielkiej Brytanii, wzięło udział w Akademii Wolontariusza w Muzeum Auschwitz. Projekt organizowany przez Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście oraz Archiwum Muzeum po raz pierwszy odbył się w formie stacjonarnej i spotkał się z bardzo dużym zainteresowaniem. Uczestnicy byli jedną z pierwszych grup, która skorzystała z otwartego właśnie hostelu Muzeum znajdującym się w bezpośrednim sąsiedztwie Miejsca Pamięci.
więcej