Aktualności
W Belwederze uroczyście zaprezentowano Archiwum Eissa, świadectwo ratowania Żydów przez polskich dyplomatów w czasie Zagłady.
Tzw. Archiwum Eissa, jeden z największych zbiorów dokumentujących działania ratunkowe polskiej dyplomacji na rzecz zagrożonych Zagładą Żydów, jest już w Polsce. 12 lutego dokumenty uroczyście zaprezentowano w Belwederze w Warszawie w obecności prezydenta RP Andrzeja Dudy, wicepremiera, ministra kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotra Glińskiego oraz ambasadora RP w Szwajcarii Jakuba Kumocha. Wszystkie dokumenty trafią do Muzeum Auschwitz.
Archiwum dokumentuje akcję ratunkową prowadzoną w okresie II wojny światowej z Berna przez ówczesnego polskiego ambasadora Aleksandra Ładosia i jego dyplomatów oraz współpracujące z nimi organizacje żydowskie. W czasie tej akcji wystawiono kilka tysięcy uzyskanych nielegalnie paszportów Ameryki Łacińskiej, ratując życie wielu setkom osób.
Dokumenty udało się odzyskać dzięki wspólnym działaniom Ambasady RP w Bernie, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau.
– Panie Prezydencie. Melduję, że archiwum Chaima Eissa dotarło do Polski – powiedział dyrektor Muzeum Auschwitz dr Piotr M. A. Cywiński. – To wyjątkowy dzień i dla mnie bardzo wzruszający moment. To pierwsza prezentacja archiwum rabina Eissa na terenie Rzeczypospolitej. Chciałbym bardzo podziękować za udzielenie tego dachu. Myślę, że to najgodniejszy sposób powrotu tak ważnego zespołu archiwalnego do Polski – podkreślił.
– To działanie z punktu widzenia prawa było zupełnie nielegalne. Było ono także w pełni znane polskiemu Ministerstwu Spraw Zagranicznych w Londynie. Oni widzieli i wspierali tą operację. To jest akcja wspaniałych ludzi – Polaków i szwajcarskich Żydów polskiego pochodzenia – jednak akcja ta była wykonywana wspólnie z Londynem. To chciałbym bardzo mocno podkreślić – powiedział Piotr Cywiński, podkreślając także rolę i zaangażowanie ambasadora RP w Szwajcarii Jakuba Kumocha w odzyskanie przez Polskę tego zespołu dokumentów.
Prezydent Andrzej Duda, wspominając działania polskich dyplomatów w Szwajcarii podkreślił, że "z niezwykłym oddaniem" i "z niezwykłą zaciętością" ratowali oni Żydów w latach II wojny światowej: – Wielu ludzi ocalało, ale wielu także nie udało się ocalić. Ale co jest bardzo istotne... Ważna była każda godzina, każdy dzień i każdy paszport i dokument... I to właśnie im przyświecało. Ratowali ludzi nie licząc się z żadnymi tego kosztami, współdziałając ręka w rękę jako Polacy, czy to polskiego czy to żydowskiego pochodzenia. Współobywatele, w poczuciu także zwykłej, po prostu ludzkiej więzi i walki przeciwko bezprawiu i okrucieństwu.
Przekazane Polsce Archiwum Eissa – jak dodał prezydent – w najbliższym czasie trafi do zasobów Muzeum Auschwitz-Birkenau: – Cieszę się, że już zajęli się tym konserwatorzy, cieszę się że zajmują się tym historycy w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau. Cieszę się bardzo, że te dokumenty będą dokładnie zbadane. – Będą one mogły być pokazane szerokim grupom społecznym, a przede wszystkim młodzieży, która z całego świata przybywa do Muzeum po to, żeby w tym Muzeum odbyć wielką lekcję, co już nigdy więcej nie może się w historii świata powtórzyć – podkreślił prezydent.
Cały zbiór obejmuje osiem paszportów Paragwaju sfabrykowanych przez polskich dyplomatów dla ratowania Żydów, a także unikalne i nigdy nie użyte zdjęcia osób ubiegających się o takie paszporty. W jego skład wchodzi także oryginalna lista z kilkoma tysiącami nazwisk Żydów z gett, którzy w ten sposób próbowali się ratować z Zagłady, oraz szereg dokumentów, w tym korespondencja między polskimi dyplomatami i organizacjami żydowskimi. W skład zbioru wchodzi również imienna lista dzieci z warszawskich sierocińców. Dokumenty te stanowią bardzo ważny zbiór, ukazujący z jednej strony ówczesny dramat polskich rodzin żydowskich, a z drugiej strony podejmowane próby wydostania jak największej liczby osób z zamykającego się nad nimi piekielnego kręgu Zagłady.
Podczas uroczystości w Belwederze polski konsul honorowy naszego konsula honorowego w Zurychu, Markus Blechner przekazał dodatkowe trzy paszporty, które udało się pozyskać w ostatnim czasie. Także one trafią do Muzeum Auschwitz. W Belwederze zaprezentowano też wystawę „Paszporty” przygotowaną przez Instytut Pileckiego, której kuratorem jest Hanna Radziejowska.
W gablotach prezentowane są najcenniejsze obiekty z archiwum Eissa: paszporty, rachunki, korespondencje pomiędzy Chaimem Eissem i polskimi dyplomatami. Są także listy pomiędzy Żydami przebywającymi w gettach a Silberscheinem, który był jednym z pośredników pomiędzy polskimi Żydami i placówką dyplomatyczną.
Mottem ekspozycji jest wiersz polskiego Żyda, poety i kronikarza getta warszawskiego zamordowanego w 1943 r. Władysława Szlengla „Paszporty”:
Chciałbym mieć paszport Paragwaju,
złoty i wolny to jest kraj,
ach, jak przyjemnie być poddanym kraju,
co zwie się: Paragwaj.
Chciałbym mieć paszport Urugwaju,
mieć Costa Rica, Paragwaj,
po to, by mieszkać spokojnie w Warszawie,
to jednak najpiękniejszy kraj.
Ambasador RP w Szwajcarii, dr Jakub Kumoch, wyjaśnił szczegóły przejęcia zbioru. – Natychmiast po publikacjach na temat Ładosia i jego dyplomatów, udało nam się zlokalizować Archiwum Eissa w prywatnej kolekcji rodzinnej. Jest to wielka zasługa naszego konsula honorowego w Zurychu, Markusa Blechnera, który od blisko roku działał na rzecz uzyskania tego zbioru od potomków Chaima Eissa i przekonał ich, że jego miejsce jest w Polsce, w instytucjach dokumentujących Holokaust i przedwojenne życie żydowskie – powiedział. Zakup kolekcji był możliwy dzięki wsparciu wicepremiera Piotra Glińskiego, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Zbiór Eissa to odnalezione wiele lat po wojnie dokumenty należące do rebbe Chaima Eissa (1876-1943). Ten pochodzący z Ustrzyk zuryski kupiec, jeden z liderów ortodoksyjnego ruchu Aguda Yisrael, był członkiem Grupy Berneńskiej, która pod kierownictwem polskiego posła (ambasadora) Aleksandra Ładosia, fabrykowała paszporty latynoamerykańskie dla ratowania Żydów. Eiss zajmował się dostarczaniem polskim dyplomatom list beneficjentów oraz przemytem wyrobionych paszportów do Generalnego Gubernatorstwa. Ten bohater ratowania ofiar Zagłady zmarł nagle na zawał serca w listopadzie 1943 roku. Zachowała się pewna część jego korespondencji z ówczesnym konsulem RP Konstantym Rokickim, dotycząca produkcji paszportów Paragwaju. Eiss w swojej korespondencji z Aguda Yisrael, wielokrotnie bardzo wysoko oceniał rolę Ładosia i Rokickiego. To na podstawie jego relacji Aguda wystosowała w styczniu 1945 roku pismo z podziękowaniami dla polskich dyplomatów zaangażowanych w tę wyjątkową akcję.
