Aktualności
Groza wiała z każdego pustego domu… Nowa publikacja Muzeum o wysiedleniach prowadzonych wokół KL Auschwitz
Nowa publikacja Muzeum „Groza wiała z każdego pustego domu… Wysiedlenia Polaków i Żydów z Oświęcimia oraz okolicznych miejscowości w latach 1940–1942” autorstwa historyków Centrum Badań Muzeum Auschwitz, Jacka Lachendro i Piotra Setkiewicza, przedstawia politykę wysiedleń prowadzoną przez niemieckie władze okupacyjne w latach 1940–1942 w stosunku do ludności polskiej i żydowskiej na obszarze wokół KL Auschwitz.
Autorzy ukazują jej cele, skalę, mechanizmy oraz dramatyczne konsekwencje dla mieszkańców regionu. Uwzględniając szerszy kontekst historyczny, omawiają kolejne fale wypędzeń Polaków i Żydów – zarówno w związku z rozbudową obozu, jak i realizacją planów germanizacyjnych III Rzeszy.
– Dotychczas problematyka wysiedleń z terenów objętych strefą wpływów KL Auschwitz nie doczekała się pełnego i kompleksowego opracowania. Książka wypełnia tę lukę badawczą, rozwijając i uzupełniając dotychczasowe ustalenia, znane głównie z nielicznych artykułów naukowych oraz niepublikowanych prac akademickich. Autorzy proponują pogłębioną analizę, wprowadzając liczne nowe ustalenia dotyczące m.in. chronologii wydarzeń, mechanizmów wysiedleń oraz represji wobec osób, które próbowały nielegalnie powrócić do swoich domów – powiedziała Jadwiga Pinderska-Lech, szefowa Wydawnictwa Muzeum.
Opracowanie zawiera wybór źródeł o dużej wartości dokumentacyjnej: rozkazy komendantury KL Auschwitz, relacje świadków oraz wspomnienia wysiedlonych z Oświęcimia i okolicznych miejscowości – Brzezinki, Babic, Broszkowic, Harmęż, Pław, Rajska, Boru, Bud, Klucznikowic, Monowic i Dworów. Szczególnie poruszające są świadectwa opisujące moment wypędzenia, wywłaszczenia, akty przemocy i atmosferę strachu panującą wokół obozu, a także realia życia po przesiedleniu.
Podstawę opracowania stanowi bogaty i zróżnicowany materiał źródłowy, w tym dokumenty archiwalne z Archiwum Państwowego w Katowicach oraz Archiwum Muzeum Auschwitz, a także relacje i wspomnienia świadków. Wykorzystano również źródła dotąd niepublikowane i niewykorzystywane w badaniach.
– Publikacja stanowi istotny wkład w badania nad funkcjonowaniem niemieckiego aparatu okupacyjnego, ukazując, że działalność obozu Auschwitz nie była zjawiskiem odizolowanym, lecz elementem szeroko zakrojonego planu przekształcenia struktury przestrzennej, etnicznej i społecznej całego regionu – realizowanego kosztem tysięcy jego przedwojennych mieszkańców – podkreśliła Jadwiga Pinderska-Lech.
Publikację wydano przy wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Książkę „Groza wiała z każdego pustego domu… Wysiedlenia Polaków i Żydów z Oświęcimia oraz okolicznych miejscowości w latach 1940–1942” kupić można w naszej księgarni internetowej oraz w punktach sprzedaży na terenie Muzeum.
---
W listopadzie 1940 roku Reichsführer SS Heinrich Himmler podjął decyzję o założeniu na zachód od KL Auschwitz wielkiego gospodarstwa rolnego SS, w którym więźniowie mieli uprawiać ziemię, prowadzić hodowlę różnych zwierząt, a także pracować w rolniczej stacji doświadczalnej. W konsekwencji w marcu i kwietniu 1941 roku zostały przeprowadzone wysiedlenia ludności polskiej i żydowskiej z ośmiu miejscowości: Broszkowice, Babice, Brzezinka, Harmęże, Pławy, Rajsko, Bór i Budy, a także z części Oświęcimia. Pierwsze grupy wysiedlonych zostały wywiezione pociągami do Tarnowa i Gorlic w Generalnym Gubernatorstwie. Jednak z czasem, w związku z odczuwalnym deficytem siły roboczej, pozostałych skierowano do miejscowości w pobliżu Oświęcimia (tzw. wewnętrzne przesiedlenia). Pozostawiony przez nich sprzęt, zwierzęta hodowlane i nieruchomości przejęła bez jakiegokolwiek odszkodowania komendantura KL Auschwitz. Większość zabudowań została później wyburzona, pozyskany materiał wykorzystany do budowy obozu Birkenau i kilku podobozów, a na terenach przejętych wsi utworzono strefę interesów KL Auschwitz, obejmującą szereg gospodarstw rolnych. Łącznie usunięto z tych miejscowości oraz z terenów w pobliżu obozu (osada barakowa, Zasole) 8000 – 9000 osób.
Ponadto w marcu i kwietniu 1941 roku niemieckie władze przeprowadziły przesiedlenia – głównie do Chrzanowa, Będzina i Sosnowca – całej żydowskiej ludności Oświęcimia, łącznie ponad 6000 osób.
Ostatnie wysiedlenia miały miejsce we wsiach Monowice i Dwory (w dużo mniejszym stopniu). W lecie 1942 roku, w związku z budową zakładów IG Farben, a także jednego z obozów dla robotników cywilnych – przekształconego ostatecznie w podobóz KL Auschwitz (później: KL Auschwitz III-Monowitz) – usuniętych zostało kilkuset mieszkańców.
