Aktualności
Dokumenty z KL Mauthausen w archiwum muzeum Auschwitz
Minęła pięćdziesiąta dziewiąta rocznica wyzwolenia KL Mauthausen przez wojska amerykańskie w dniu 5 maja 1945 r. Obóz ten posiadał kilkadziesiąt podobozów, w których łącznie z obozem macierzystym więziono podczas drugiej wojny światowej około dwieście tysięcy osób, w tym około pięćdziesiąt tysięcy Polaków, przebywających głównie w Gusen, największej filii KL Mauthausen. Większość z nich zginęła.
Mało kto dzisiaj wie, że kartoteka więźniów KL Mauthausen i inne akta z tego obozu (około 11 metrów bieżących) od pięćdziesięciu lat znajdują się w archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu.
Po wyzwoleniu KL Mauthausen były więzień tego obozu, adwokat Henryk Kurnatowski, zabezpieczył powyższą dokumentację i w lipcu 1945 r. wrócił do Polski, przywożąc ze sobą wspomnianą dokumentację. Przywiezione do Łodzi materiały archiwalne złożył początkowo w swoim mieszkaniu. Stąd zostały one przekazane do pomieszczeń udostępnionych przez Komitet Wojewódzki PPS w Łodzi, a następnie – dzięki pomocy Głównej Komisji Zbrodni Hitlerowskich w Polsce – złożono je w specjalnie utworzonym przez Henryka Kurnatowskiego biurze, mieszczącym się również w Łodzi.
Po jego śmierci w październiku 1953 r., w wyniku korespondencji między Główną Komisją Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, Ministerstwem Kultury i Sztuki w Warszawie oraz Państwowym Muzeum w Oświęcimiu, zostały one przewiezione z Łodzi do Oświęcimia w styczniu 1954 r.
Od tego czasu są starannie przechowywane w zbiorach archiwalnych Muzeum oświęcimskiego. Wprawdzie wspomnianą kartotekę i inne akta z KL Mauthausen utrzymuje się we wzorowym porządku, ale materiały te do dzisiaj nie są opracowane i nie stworzono dotychczas w oparciu o nie tak potrzebnej komputerowej bazy danych, która byłaby ogromnie pomocna w badaniach historycznych, związanych z tragicznym losem więźniów KL Mauthausen, którzy często wcześniej byli także więźniami KL Auschwitz.
Dane na ich temat zawierają cztery poobozowe kartoteki:
- kartoteka Arbeitseinsatzu, czyli wydziału zatrudnienia jest niewątpliwie najciekawszą, liczy 29881 kart i dotyczy wyłącznie Polaków oraz polskich Żydów, którzy dożyli co najmniej ostatniego miesiąca wojny, karty tej kartoteki zawierają m.in. następujące dane: numer obozowy, nazwisko i imię więźnia, miejsce i datę urodzenia, stan cywilny, dzieci, miejsce zamieszkania, wyznanie, adres żony, datę aresztowania, podstawę uwięzienia, rysopis, zawód i kolejne etapy zatrudnienia w obozie,
- kartoteka Schreibsztuby, czyli kancelarii obozowej, licząca 62 553 kartek, obejmująca więźniów różnych narodowości i przedstawiająca stan obozu z ostatnich tygodni jego istnienia,
- kartoteka Standesamtu, czyli urzędu stanu cywilnego, składa się z 5393 świadectw zgonu więźniów KL Mauthausen, którzy zmarli w latach 1939-1943,
- kartoteka dotycząca 3000 kobiet różnych narodowości więzionych w KL Mauthausen, ułożona chronologicznie, licząca około 1500 kartek, zawierających następujące dane: narodowość, numer obozowy, nazwisko i imię, datę i miejsce urodzenia, zawód i data transportu
Ponadto Veränderungsmeldung, czyli akta rejestrujące wszelkie zmiany w stanie liczbowym przebywających w obozie więźniów, liczące kilka tysięcy stron maszynopisu oraz sporządzona przez adwokata Henryka Kurnatowskiego kartoteka i wykaz zmarłych Polaków, jak również luźne spisy wykonane po wyzwoleniu np. protokoły przesłuchań b. więźniów lub spisy Żydów, którzy przeżyli pobyt w KL Mauthausen, czy też zredagowany po polsku wykaz więźniów holenderskich zmarłych w tym obozie.
W sumie są to źródła archiwalne prawie nieznane historykom i w niewielkim stopniu przez nich wykorzystane. Przypuszczam, że mało wiedzą o nich również żyjący jeszcze więźniowie KL Mauthausen i jego podobozów, w tym pierwszego i największego z nich Gusen.
Obecnie pracownicy archiwalnej sekcji komputerowej Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau zajmują się opracowaniem w oparciu o wspomnianą kartotekę indeksu nazwiskowego więźniów KL Mauthausen. Kartoteka ta będzie również sukcesywnie skanowana, aby powstałe w ten sposób kopie mogły być dołączone do powyższego indeksu. W ten sposób materiały te będą dostępne dla historyków i osób zainteresowanych uzyskaniem informacji z tego unikalnego zbioru dokumentacji obozowej.
