Aktualności
Auschwitz w rzeźbie
Trafiający do rąk czytelnika katalog Auschwitz w rzeźbie, autorstwa Jolanty Kupiec — historyka sztuki i wieloletniego pracownika Działu Zbiorów Muzeum — to kolejna pozycja edukacyjna, związana ze zbiorami tego szczególnego miejsca pamięci. Poprzez rzeźbiarskie kompozycje dopełnia on obrazem historię Auschwitz, utrwala wizualnie po pełnione tam zbrodnie i opowiada przejmująco o wynaturzeniach nazizmu i wojny.
Na ponad stu stronach przedstawiono zgromadzoną w zbiorach Muzeum kolekcję rzeźby, powstałej w okresie powojennym. Prace, pojedyncze lub zgrupowane w cykle, zostały wykonane przez różnych twórców: byłych więźniów, artystów plastyków z pokolenia przedwojennego, rzeźbiarzy z pokolenia powojennego i rzeźbiarzy amatorów. Autorzy pochodzą z różnych krajów, w większości z Polski a także z Izraela, b. Jugosławii, Niemiec, USA, Węgier, b. Związku Sowieckiego i innych krajów.
Różnorodność spojrzenia twórców na tragiczne losy ofiar nazizmu pozwoliła stworzyć dzieła o dużej, indywidualnej sile wyrazu, a zgromadzona kolekcja, dzięki swemu zróżnicowaniu, zarówno z powodu użytego tworzywa jak i zastosowanych emocjonalnych środków wyrazu, stanowi niezwykle ekspresyjny zbiór. W większości są to realistyczne rzeźby figuralne, w niektórych przypadkach ekspresja zostaje wzmocniona odrealnieniem kształtów, celową deformacją i okaleczeniem ludzkich ciał.
Każdej z rzeźb towarzyszy informacja o autorze i jego twórczości, a całość podzielono na kilka części: w pierwszej przedstawiono szerzej sylwetki i twórczość wybranych twórców, m.in. Mieczysława Stobierskiego, Anny Raynoch-Brzozowskiej i Bronisława Chromego; pozostałe obejmują tematycznie: rzeźbę pojedynczą, symbolikę, realizm socjalistyczny, portret i rzeźbę amatorską.
[Ze wstępu:]
Odwiecznym pragnieniem człowieka jest pozostawienie po sobie własnych tworów, aby nie zostać zapomnianym. Dla tych, którzy posiadają zdolności plastyczne, takie możliwości daje tworzenie dzieł — malarskich czy rzeźbiarskich — dzięki którym mogą pozostawić po sobie realny ślad. Po śmierci fizycznej nie umrą całkowicie.
Pragnieniem wielu więźniów, ofiar obozów koncentracyjnych, było również pozostawienie światu śladu po sobie, wiadomości o swych cierpieniach i o nieludzkich zbrodniach dokonywanych w tych miejscach. Ci, którzy przeżyli, wynieśli na wolność zakodowany w swojej świadomości wewnętrzny nakaz dania świadectwa, czym były obozy koncentracyjne, jakich cierpień, jakiego poniżenia doznawał tam człowiek, jak wszechpanująca była tam śmierć i zagłada.
Podstawowe zasoby Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu stanowią zachowane na terenie byłego obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu i Brzezince historyczne obiekty, pozostałości z jego wyposażenia oraz pozostałości mienia więźniarskiego. Dodatkowo w zakres zbiorów wchodzi bogata i różnorodna grupa eksponatów artystycznych z dziedziny malarstwa, rysunku, grafiki, rzeźby czy rzemiosła artystycznego.
Kolekcja rzeźby w zbiorach Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu jest stosunkowo niewielka, w odniesieniu do wymienionych eksponatów artystycznych. Liczy prawie sto pięćdziesiąt rzeźb, zarówno większych rozmiarowo, wielofiguralnych jak też niewielkich, jednofigurowych.
Czas powstania zgromadzonych w zbiorach plastycznych wytworów, w tym też rzeźby, określają dwa historyczne okresy; lata istnienia obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, 1940—1945, i okres powojenny. Obozowa rzeźba stanowi jednak znaczną mniejszość powstałych w Auschwitz prac artystycznych.
Zachowały się nieliczne egzemplarze drobnych wytworów, głównie z drewna. Tworzywo to było w miarę dostępne w obozowych warunkach, z racji stałej rozbudowy obozu i konieczności istnienia stolarni i innego rodzaju warsztatów rzemieślniczych. Wyroby rzeźbiarskie powstawały najczęściej nielegalnie, a miniaturowe rozmiary tworzonych prac pozwalały na ukrycie ich przed esesmanami. [...]
Rzeźba powojenna wyróżnia się przede wszystkim większym formatem i różnorodnością stosowanego tworzywa. Podobnie jak całość muzealnych eksponatów, dotyczy tematyki martyrologicznej. Tematyka ta w pewnym stopniu wyznacza jej formę i automatycznie zmusza twórców do stosowania różnorodnych środków ekspresji dla wyrażenia tragizmu ukazywanych postaci i scen z życia obozu.
W tym rzeźbiarskim, przestrzennym oddawaniu ekspresji można prześledzić swoistą metamorfozę w poszczególnych okresach twórczych: od realizmu i ekspresjonizmu realistycznego pierwszych lat powojennych, poprzez okres socrealizmu, stopniowych poszukiwań nowych środków wyrazu w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, aż do wychodzenia poza tradycjonalizm oraz stosowanie i szukanie różnych form abstrakcji w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku. [...]
Pierwsze powojenne prace rzeźbiarskie pojawiły się w zbiorach oświęcimskiego Muzeum niemal już w początkach jego istnienia, końcem lat czterdziestych i początkiem pięćdziesiątych, kiedy to tworzono materiał wystawowy do pierwszej ekspozycji muzealnej. [...]
Przetwarzając temat martyrologii więźniów w plastyczną formę, autorzy traktują swe dzieła niezwykle poważnie - jako wielkie przesłanie do przyszłych pokoleń, jako symbole cierpienia, bólu, poniżenia, okropności wojny i okrucieństwa człowieka wobec człowieka, ale też jako symbole przestrogi przed ludzką agresją i bezdusznością. W przypadku prac rzeźbiarskich, zgromadzonych w zbiorach Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, ta symbolika jest bardzo czytelna.
Jolanta Kupiec. Auschwitz w rzeźbie. Ze zbiorów Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. Oświęcim 2006
wydawca: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu
redakcja: Jadwiga Pinderska-Lech
fotografie: Wiesław Zieliński, Krzysztof Miszułowicz, Lidia Foryciarz
opracowanie graficzne: Maciej Hojda — „Grafikon”
21 x 23 cm., str. 119, kolorowe fotografie, teksty.
ISBN 83-60210-21-7
