Chirurgie
Opis dokumentu
Przechowywane w zbiorach archiwalnych Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau Książki chirurgii dotyczą oddziału chirurgicznego w obozie macierzystym Auschwitz I. Ewidencjonowano w nich więźniów i więźniarki operowane w szpitalu obozowym w bloku 21 i 28.
Na oddziale chirurgicznym w HKB wykonywano mniej lub bardziej skomplikowane zabiegi chirurgiczne, np.: operacje przepukliny, wyrostka robaczkowego, żylaków kończyn dolnych, nacinano flegmony, robiono opatrunki gipsowe, nakłucia, resekcje żołądka z powodu wrzodów, laparotomie z powodu krwotoku wewnętrznego, repozycje złamań i zwichnięć. Zdarzały się także operacje przeprowadzane w ramach pseudomedycznych eksperymentów, jakie prowadzili na więźniach i więźniarkach lekarze SS. Wykonywano również operacje podczas których lekarze SS uczyli się na więźniach „sztuki chirurgii”. Przed każdym zabiegiem żądali od personelu więźniarskiego dostarczenia im „ciekawego przypadku”, na którym mogliby przećwiczyć swoje umiejętności chirurgiczne, a jeśli takiego nie było sami wybierali spośród chorych zgłaszających się z różnymi dolegliwościami do Krankebau.
Wszystkie zabiegi operacyjne skrupulatnie odnotowywano w Książce chirurgii, która była prowadzona w zeszycie w szerokie linie, formatu 21x33 cm, oprawionym w ciemne okładki. Karty dokumentu zostały odręcznie podzielone na rubryki, do których wpisywano: numer bieżący („Lfd. Nr.” – Laufende Nummer), datę wpisu do dokumentu („Datumm”), numer więźniarski („Häftl. Nr.” – Häftling Nummer), nazwisko i imię („Name u. Vorname” – Name und Vorname), diagnozę („Diagnose“), zabieg („Operation“), operującego („Operateur“), asystenta („Assistent“), anestezjologa („Narkotiseur“), znieczulenie („Narkose“) i uwagi („Bemerk.“ – Bemerkungen). Wszystkie te informacje, zgromadzone są na dwóch stronach Książki.
Z charakteru pisma wynika, że ewidencję „pacjentów” oddziału chirurgii prowadziło kilku pisarzy. Dokument sporządzony jest w języku niemieckim, z wyjątkiem diagnoz i zabiegów, które wpisano po łacinie. Wpisy dokonane są niebieskim atramentem, przy użyciu licznych znośników i skrótów.
Na podstawie Książki chirurgii ustalono, że lekarzami-więźniami, którzy najczęściej operowali byli: Zbigniew Sobieszczański (nr 77022), Jan Grabczyński (nr 83864), Władysław Dering (nr 1723), Tadeusz Orzeszko (nr 131527), Jerzy Klebanowski (nr 115790), Szczepan Kruczek (nr 73504), Józef Mężyk (nr 18858), Czesław Kozłowski (nr 8096). Z wpisów wynika, że więźniów i więźniarki operowali także lekarze SS nie posiadający kwalifikacji, np.: SS-Hauptsturmführer Siegfried Schwela, SS-Obersturmführer Friedrich Entress, SS-Sturmbannführer Horst Fischer oraz SS-Obersturmführer Büning. Zarówno lekarzom-więźniom jak i lekarzom SS podczas zabiegów asystowali lekarze-więźniowie, m. in.: Władysław Dering, Jan Grabczyński, Wilhelm Türschmied (nr 11461), Janusz Okła (nr 41698), Zbigniew Sobieszczański, Przemysław Duś (nr 80078), Johann Weber (nr 173961), Karl Gallmetzer (nr 158648), Stanisław Kościelny (nr 166420), Stanisław Przewdziecki (nr 7779) oraz Jakub Wollman (nr 33611). W charakterze anestezjologów przy operacji byli obecni, m. in.: Stefan Żabicki (nr 11016), Zenon Ławski (nr 6561), Tadeusz Stańko (nr 3502), Wilhelm Freisinger (nr 69095), Przemysław Duś, Józef Panasewicz (nr 17453).
Czas powstania
Zachowane Książki chirurgii obejmują okres od 1.10.1941 do 15.01.1945 roku.
Pierwsza Księga, pozyskana z Biura Informacji i Poszukiwań PCK, zawiera wpisy z okresu od 1.10.1941 do 4.09.1942. W drugiej i trzeciej części Książki chirurgii, znalezionej na terenie byłego obozu po wyzwoleniu, prowadzono ewidencje więźniów operowanych od 10.09.1942 do 22.02.1943 roku oraz od 22.02.1943 do 23.02.1944 roku. Zaś czwarta część Księgi, przechowywana w Muzeum Wojskowo-Medycznym w Sankt Petersburgu, obejmuje okres od 23.02.1944 do 15.01.1945 roku.
Historia zachowania dokumentu
Zachowały się 4 części Książki chirurgii, z tego 3 oryginalne Księgi przechowywane są w zbiorach archiwalnych Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, natomiast jeden tom znajduje się w posiadaniu Muzeum Wojskowo-Medycznego w Sankt Petersburgu.
Do ocalenia Księgi chirurgii przyczynili się więźniowie zatrudnieni w szpitalu obozowym. Podczas akcji palenia dokumentów w dniu 18.01.1945 roku ukryli dwa tomy Księgi w piecu, mieszczącym się w budynku łaźni obozowej. Po wyzwoleniu dokumenty te wyjęto z pieca i zostały przekazane do Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce. Do Muzeum Księgi chirurgii wróciły 10.06.1961 roku.
W 1993 roku Muzeum Wojskowo-Medyczne w Sankt Petersburgu udostępniło Państwowemu Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu oryginał jednej Księgi Chirurgii do zmikrofilmowania. Obecnie w Archiwum znajdują się kopie tego tomu.
Wreszcie czwarty tom Księgi Chirurgii został przekazany do zasobów archiwalnych Muzeum przez Biuro Informacji i Poszukiwań PCK w Warszawie w dniu 5.10.2010 roku.
Baza danych: „Chirurgia”
W Repozytorium Cyfrowym na podstawie zachowanych czterech części Książki chirurgii utworzono bazę danych „Chirurgia”, która zawiera 22337 rekordów osobowych. W międzyczasie oryginalne tomy Książki chirurgii zeskanowano i powstałe skany dołączono do poszczególnych rekordów. Prace nad tą bazą zakończono w 2014 roku.
Po sprawdzeniu wpisów z oryginałem i korektach baza „Chirurgia” została włączona do Centralnego Rejestru Więźniów prowadzonego przez Repozytorium Cyfrowe Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau.
Opracowała Małgorzata J. Hałat
