Rozmiar czcionki:

MIEJSCE PAMIĘCI I MUZEUM AUSCHWITZ-BIRKENAU BYŁY NIEMIECKI NAZISTOWSKI
OBÓZ KONCENTRACYJNY I ZAGŁADY

Przygotowanie wizyty

Etap pierwszy powinien obejmować zarówno kwestie organizacyjne, przygotowanie merytoryczne, jak i emocjonalne uczniów. Pomysł wizyty w Miejscu Pamięci Auschwitz należy przedyskutować z uczniami, a czasem także z innymi nauczycielami i rodzicami (zwłaszcza w przypadku dzieci poniżej 13. roku życia).

• PRZYGOTOWANIE ORGANIZACYJNE

Decyzja o organizacji wizyty musi być kolegialna i wynikać z potrzeb i zainteresowań uczniów, a nie tylko z nakazu szkoły czy programu nauczania. Dlatego należy wcześniej przeprowadzić z młodzieżą rozmowę na temat ich własnych motywacji, zainteresowań i ewentualnych wątpliwości z nią związanych. Rozmowa ta pozwoli na stworzenie sprzyjającej wizycie atmosfery, dzięki czemu młodzieży łatwiej będzie przezwyciężyć ewentualne obawy i przekonać się do udziału w projekcie.
Po uzyskaniu aprobaty uczniów nauczyciel powinien jasno określić cel wizyty i wymagania odnośnie jej realizacji. Pomocą w tym względzie może służyć pracownik pedagogiczny Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, z którym można przedyskutować różne warianty wizyty i dopasować jej program do potrzeb i możliwości młodzieży.

• PRZYGOTOWANIE MERYTORYCZNE

Po wyborze wariantu wizyty i uzgodnieniu jej szczegółów należy rozpocząć przygotowanie merytoryczne uczniów. Na wstępie nauczyciel powinien zapoznać młodzież z miejscem, do którego jadą. W ogólnym zarysie przedstawić historię byłego obozu KL Auschwitz, jak również podstawowe informacje na temat miasta, na terenie którego powstał obóz. W realizacji tego zadania nauczyciela mogą wspierać sami uczniowie, przygotowując materiały i potem je prezentując na forum klasy. Należy uczniów zapoznać z wydarzeniami, które doprowadziły do Auschwitz oraz rozgrywały się w czasie jego funkcjonowania. W przeprowadzeniu takiej lekcji pomocne mogą być scenariusze.

Uczniowie powinni być świadomi, kim byli więźniowie i ofiary Auschwitz, stąd koniecznym jest omówienie w zarysach niemieckiej polityki narodowościowej z okresu wojny, której istotną częścią był rasizm i antysemityzm. Poznanie jej założeń pozwoli młodzieży lepiej zrozumieć to, co się wydarzyło w obozie. Ponieważ Auschwitz jest dzisiaj symbolem Holokaustu, koniecznym jest także przedstawienie w zarysie przebiegu zagłady Żydów. Ponadto zwrócenie uwagi na to, kim byli Żydzi, jak wyglądały relacje miedzy nimi a innymi narodami w Europie przed i po Holokauście. 

Przydatne w tym zadaniu mogą okazać się różne opracowania metodyczne, m.in.: „Jak uczyć o Holokauście. Poradnik metodyczny do nauczania o Holokauście w ramach przedmiotów humanistycznych w zreformowanej szkole” oraz„Zrozumieć Holokaust. Książka pomocnicza do nauczania o zagładzie Żydów” (R. Szuchta i P. Trojański, Warszawa 2012).Nieocenioną w tym względzie może być także wizyta w synagodze lub muzeum, gdzie znajdują się ekspozycje poświecone historii i kulturze Żydów. 

Osoby mające więcej czasu mogą także odwiedzić Żydowskie Centrum Edukacyjne w Oświęcimiu, gdzie znajduje się ekspozycja prezentująca życie Żydów oświęcimskich przed Zagładą. Uczniowie mogą także samodzielnie zwiedzić znajdujący się w najbliższej okolicy cmentarz żydowski. Warto także polecić im, by porozmawiali ze starszymi członkami rodziny, czy ktoś z najbliższych został deportowany do Auschwitz lub innego obozu koncentracyjnego czy zagłady.

Działania te mają na celu aktywizację uczniów i skłonienie ich do stawiania własnych pytań, na które odpowiedź można będzie znaleźć podczas pobytu w byłym obozie Auschwitz. Ciekawa formą przygotowania do wizyty może być projekcja filmu dokumentalnego lub fabularnego, którego tematyka związana jest z Auschwitz lub Holokaustem. Nieocenione może być także spotkanie ze świadkami historii, którzy przeżyli obóz lub pamiętają czasy, w których on funkcjonował. Z uwagi na fakt odchodzenia pokolenia świadków można skorzystać z nagranych na wideo relacji byłych więźniów lub filmów dokumentalnych, spośród których na szczególną uwagę zasługują następujące pozycje:

  • „Auschwitz”, reż. Tadeusz Wudzki (1991). 
  • „Z kroniki Auschwitz”, reż. Michał Bukojemski (2004). 
  • „The Liberation of Auschwitz”, reż. Irmgard von zur Mühlen (2005). 
  • „Uciekinier”, reż. Marek Pawłowski (2006). 

Inną ważną sprawą jest świadomość charakteru Miejsca Pamięci Auschwitz, na terenie którego odbywa się wizyta. Uczniowie powinni wiedzieć, jakie znaczenie to miejsce ma dla Polski, Europy i świata. Dlatego należy z nimi przedyskutować kwestię symboliki Auschwitz dla różnych grup narodowych i jego konotacji społecznych, politycznych i kulturowych. Przy okazji trzeba także omówić kwestię upamiętnia ofiar wojny i Holokaustu w Polsce i za granicą. Młodzież powinna wiedzieć, na czym polega kultura pamięci oraz jakie są jej formy i odmiany. Tego typu wiedza pozwoli jej się lepiej przygotować na spotkanie w Muzeum z różnymi sposobami upamiętniania, które wynikają z różnic narodowych i kulturowych przybywających tam osób. W tym kontekście istotną kwestią jest zaplanowanie własnej formy upamiętniania ofiar na terenie Miejsca Pamięci. Nauczyciel powinien z uczniami przedyskutować kwestię, w jaki sposób chcą uczcić pamięć pomordowanych. Forma i sposób upamiętniania nie powinna być nigdy narzucana, lecz wynikać z własnych potrzeb i wrażliwości młodzieży.

• PRZYGOTOWANIE EMOCJONALNE

Ostatnim elementem jest przygotowanie emocjonalne, w ramach którego należy uczniów poinformować o tym, co zobaczą, czego mogą się spodziewać i na jakie trudności natury psychicznej mogą natrafić podczas wizyty. Wygląd reliktów obozowych oraz świadomość tragizmu miejsca może wywoływać u młodzieży różne reakcje (płacz, histerię, niewłaściwe zachowanie, a nawet śmiech), które często są sposobem na ukrycie prawdziwych emocji, w obawie przed pokazaniem ich rówieśnikom. Dlatego rolą nauczyciela podczas zajęć przygotowujących do wizyty w Auschwitz jest wskazanie uczniom sposobu radzenia sobie z własnymi emocjami. Młodzi ludzie powinni także wiedzieć, jakiej postawy się od nich oczekuje i jak należy się zachowywać w tak szczególnym miejscu. Pedagog lub opiekun grupy powinien wcześniej zapoznać uczniów z tymi zasadami, a w trakcie wizyty wesprzeć przewodnika w jego pracy poprzez uważną obserwację swoich podopiecznych, by w razie potrzeby udzielić im niezbędnej w danej chwili pomocy.