Przygotowanie wizyty

Etap pierwszy powinien obejmować zarówno kwestie organizacyjne, przygotowanie merytoryczne, jak i emocjonalne uczniów. Pomysł wizyty w Miejscu Pamięci Auschwitz należy przedyskutować z uczniami, a czasem także z innymi nauczycielami i rodzicami (zwłaszcza w przypadku dzieci poniżej 13. roku życia).

• PRZYGOTOWANIE ORGANIZACYJNE

Decyzja o organizacji wizyty musi być kolegialna i wynikać z potrzeb i zainteresowań uczniów, a nie tylko z nakazu szkoły czy programu nauczania. Dlatego należy wcześniej przeprowadzić z młodzieżą rozmowę na temat ich własnych motywacji, zainteresowań i ewentualnych wątpliwości z nią związanych. Rozmowa ta pozwoli na stworzenie sprzyjającej wizycie atmosfery, dzięki czemu młodzieży łatwiej będzie przezwyciężyć ewentualne obawy i przekonać się do udziału w projekcie.
Po uzyskaniu aprobaty uczniów nauczyciel powinien jasno określić cel wizyty i wymagania odnośnie jej realizacji. Pomocą w tym względzie może służyć pracownik pedagogiczny Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, z którym można przedyskutować różne warianty wizyty i dopasować jej program do potrzeb i możliwości młodzieży.

• PRZYGOTOWANIE MERYTORYCZNE

Po wyborze wariantu wizyty i uzgodnieniu jej szczegółów należy rozpocząć przygotowanie merytoryczne uczniów. Na wstępie nauczyciel powinien zapoznać młodzież z miejscem, do którego jadą. W ogólnym zarysie przedstawić historię byłego obozu KL Auschwitz, jak również podstawowe informacje na temat miasta, na terenie którego powstał obóz. W realizacji tego zadania nauczyciela mogą wspierać sami uczniowie, przygotowując materiały i potem je prezentując na forum klasy. Należy uczniów zapoznać z wydarzeniami, które doprowadziły do Auschwitz oraz rozgrywały się w czasie jego funkcjonowania. W przeprowadzeniu takiej lekcji pomocne mogą być scenariusze.

Uczniowie powinni być świadomi, kim byli więźniowie i ofiary Auschwitz, stąd koniecznym jest omówienie w zarysach niemieckiej polityki narodowościowej z okresu wojny, której istotną częścią był rasizm i antysemityzm. Poznanie jej założeń pozwoli młodzieży lepiej zrozumieć to, co się wydarzyło w obozie. Ponieważ Auschwitz jest dzisiaj symbolem Holokaustu, koniecznym jest także przedstawienie w zarysie przebiegu zagłady Żydów. Ponadto zwrócenie uwagi na to, kim byli Żydzi, jak wyglądały relacje miedzy nimi a innymi narodami w Europie przed i po Holokauście.

Przydatne w tym zadaniu mogą okazać się różne opracowania metodyczne, m.in.: „Jak uczyć o Holokauście. Poradnik metodyczny do nauczania o Holokauście w ramach przedmiotów humanistycznych w zreformowanej szkole” oraz„Zrozumieć Holokaust. Książka pomocnicza do nauczania o zagładzie Żydów” (R. Szuchta i P. Trojański, Warszawa 2012).Nieocenioną w tym względzie może być także wizyta w synagodze lub muzeum, gdzie znajdują się ekspozycje poświecone historii i kulturze Żydów.

Osoby mające więcej czasu mogą także odwiedzić Żydowskie Centrum Edukacyjne w Oświęcimiu, gdzie znajduje się ekspozycja prezentująca życie Żydów oświęcimskich przed Zagładą. Uczniowie mogą także samodzielnie zwiedzić znajdujący się w najbliższej okolicy cmentarz żydowski. Warto także polecić im, by porozmawiali ze starszymi członkami rodziny, czy ktoś z najbliższych został deportowany do Auschwitz lub innego obozu koncentracyjnego czy zagłady.

Działania te mają na celu aktywizację uczniów i skłonienie ich do stawiania własnych pytań, na które odpowiedź można będzie znaleźć podczas pobytu w byłym obozie Auschwitz. Ciekawa formą przygotowania do wizyty może być projekcja filmu dokumentalnego lub fabularnego, którego tematyka związana jest z Auschwitz lub Holokaustem. Nieocenione może być także spotkanie ze świadkami historii, którzy przeżyli obóz lub pamiętają czasy, w których on funkcjonował. Z uwagi na fakt odchodzenia pokolenia świadków można skorzystać z nagranych na wideo relacji byłych więźniów lub filmów dokumentalnych, spośród których na szczególną uwagę zasługują następujące pozycje:

„Auschwitz”, reż. Tadeusz Wudzki (1991).
„Z kroniki Auschwitz”, reż. Michał Bukojemski (2004).
„The Liberation of Auschwitz”, reż. Irmgard von zur Mühlen (2005).
„Uciekinier”, reż. Marek Pawłowski (2006).

Inną ważną sprawą jest świadomość charakteru Miejsca Pamięci Auschwitz, na terenie którego odbywa się wizyta. Uczniowie powinni wiedzieć, jakie znaczenie to miejsce ma dla Polski, Europy i świata. Dlatego należy z nimi przedyskutować kwestię symboliki Auschwitz dla różnych grup narodowych i jego konotacji społecznych, politycznych i kulturowych. Przy okazji trzeba także omówić kwestię upamiętnia ofiar wojny i Holokaustu w Polsce i za granicą. Młodzież powinna wiedzieć, na czym polega kultura pamięci oraz jakie są jej formy i odmiany. Tego typu wiedza pozwoli jej się lepiej przygotować na spotkanie w Muzeum z różnymi sposobami upamiętniania, które wynikają z różnic narodowych i kulturowych przybywających tam osób. W tym kontekście istotną kwestią jest zaplanowanie własnej formy upamiętniania ofiar na terenie Miejsca Pamięci. Nauczyciel powinien z uczniami przedyskutować kwestię, w jaki sposób chcą uczcić pamięć pomordowanych. Forma i sposób upamiętniania nie powinna być nigdy narzucana, lecz wynikać z własnych potrzeb i wrażliwości młodzieży.

• PRZYGOTOWANIE EMOCJONALNE

Ostatnim elementem jest przygotowanie emocjonalne, w ramach którego należy uczniów poinformować o tym, co zobaczą, czego mogą się spodziewać i na jakie trudności natury psychicznej mogą natrafić podczas wizyty. Wygląd reliktów obozowych oraz świadomość tragizmu miejsca może wywoływać u młodzieży różne reakcje (płacz, histerię, niewłaściwe zachowanie, a nawet śmiech), które często są sposobem na ukrycie prawdziwych emocji, w obawie przed pokazaniem ich rówieśnikom. Dlatego rolą nauczyciela podczas zajęć przygotowujących do wizyty w Auschwitz jest wskazanie uczniom sposobu radzenia sobie z własnymi emocjami. Młodzi ludzie powinni także wiedzieć, jakiej postawy się od nich oczekuje i jak należy się zachowywać w tak szczególnym miejscu. Pedagog lub opiekun grupy powinien wcześniej zapoznać uczniów z tymi zasadami, a w trakcie wizyty wesprzeć przewodnika w jego pracy poprzez uważną obserwację swoich podopiecznych, by w razie potrzeby udzielić im niezbędnej w danej chwili pomocy.