Sztuka
Sztuka obozowa
Muzeum posiada w swoich zbiorach największą i unikatową na skalę światową kolekcję sztuki związanej z obozem Auschwitz-Birkenau. Sztuka obozowa ze względu na olbrzymią wartość historyczną i emocjonalną jest niezwykle cenna i stanowi uniwersalny przekaz zrozumiały dla każdego odbiorcy.
Prace artystyczne zrodzone w warunkach skrajnego zagrożenia są niezwykłym, poruszającym dokumentem czasu i historii. Równocześnie można w nich odnaleźć trudne do odtworzenia dziś uczucia i emocje, które towarzyszyły więźniom każdego dnia.
Zbiory sztuki obozowej objęte są specjalistyczną opieką merytoryczną i konserwatorską, a na jej temat przeprowadzane są kompleksowe badania naukowe, oparte na szczegółowej dokumentacji każdego obiektu.
Muzealne zbiory można podzielić na następujące kategorie:
- prace wykonane w tajemnicy i w ukryciu przed esesmanami, ukazujące prawdę o życiu w obozie;
- rysunki i drobne przedmioty wykonywane na prywatny użytek więźniów. Ilustrują one ich potrzebę doznań emocjonalnych i estetycznych nawet w trudnych warunkach obozowych;
- prace wykonane przez więźniów-artystów w na zlecenie esesmanów (m.in. w utworzonym przez Niemców Lagermuseum);
- prace wykonane po wojnie;
Prace nielegalne
Twórczość artystyczna nie zlecona przez władze obozowe była surowo karana. Jednakże nielegalne prace plastyczne powstawały w obozie niemal od samego początku, tworzone w największej konspiracji i głęboko ukrywane lub przemycane od razu poza druty.
W zbiorach Muzeum znajdują się różnorodne prace artystyczne, które wykonywano ukradkiem dla siebie lub współwięźniów. Są to kartki okolicznościowe, drobne przedmioty użytkowe, przedmioty kultu religijnego, czy rysunki odwołujące się do wspomnień z czasów wolności. Najcenniejszą jednak grupę stanowią prace dokumentujące rzeczywistość obozową: portrety więźniów i rysunki przedstawiające sceny z życia obozu.
Prace wykonane na zlecenie SS
Więźniowie zatrudnieni w biurach oraz warsztatach wykonywali na polecenie SS między innymi rysunki instruktażowe, makiety i obrazy przedstawiające plany rozbudowy obozu, prace plastyczne rejestrujące przebieg chorób i eksperymentów medycznych oraz liczne przedmioty rzemiosła artystycznego przeznaczone do biur esesmanów.
Esesmani wykorzystywali umiejętności więźniów również do swoich prywatnych celów, żądając od nich prac, które wysyłali nieoficjalnie do swoich domów. Były to przede wszystkim portrety, pejzaże, kartki z życzeniami oraz wyroby rzemiosła artystycznego.
Lagermuseum
Lagermuseum było miejscem wyjątkowym, jak na warunki obozu koncentracyjnego. Było to swoiste „muzeum”, gdzie gromadzono przedmioty zrabowane osobom deportowanym do obozu (m.in. monety i antyki, jak również żydowskie modlitewniki, tałesy i filakterie), okolicznym mieszkańcom oraz prace artystyczne wykonywane przez więźniów na zlecenie esesmanów (m.in. sceny rodzajowe, pejzaże oraz ilustracje do niemieckich legend).
Prace powojenne
Muzeum posiada również w swoich zbiorach powojenne prace autorstwa byłych więźniów, dokumentujące zdarzenia, których byli świadkami w obozie. Prace te są, podobnie jak pamiętniki i wspomnienia, swoistymi relacjami i pełnią one ważną rolę w poznaniu historii obozów koncentracyjnych. Równocześnie, ze względu na swoją wielką siłę oddziaływania i zdolność przekazywania emocji, sztuka ta wykorzystywana jest szeroko w działalności edukacyjnej.
Projekt stałej wystawy sztuki obozowej
W przyszłości w Muzeum, w dawnym budynku kuchni obozowej Auschwitz I powstanie wystawa sztuki obozowej. Jej scenariusz, ukazujący ponadczasowe emocje i uczucia ofiar, powstał w latach 2007-2008.