Aktualności
Wiemy coraz więcej o więźniach pierwszego transportu Polaków do Auschwitz 14 czerwca 1940 r.
Przed 80. rocznicą deportacji pierwszego transportu Polaków do niemieckiego obozu Auschwitz, Archiwum Miejsca Pamięci opublikowało uaktualniony wykaz więźniów przewiezionych 14 czerwca 1940 r. z Tarnowa. Zgodnie z najnowszymi ustaleniami, z 728 deportowanych więźniów, wojnę przeżyło 325 osób, zginęło 292, a w przypadku 111 los jest nieznany.
– Wielka historia Auschwitz składa się z ponad miliona trzystu tysięcy historii indywidualnych. Wielkiej historii nic już zasadniczo nie zmieni, ale trwają nadal – mimo upływu czasu – badania nad różnymi aspektami obozu i Zagłady, dziejami poszczególnych ofiar i więźniów – powiedział dyrektor Muzeum dr Piotr M. A. Cywiński.
– Przy pracach konserwatorskich, każdy obiekt jest brany do ręki, czyszczony, przeglądany, wzmacniany. Zdarza się, że wówczas odnajdywane są jakieś informacje, które umknęły oku wcześniejszych pokoleń muzealników. Cały czas trwa analiza i poszukiwanie szczegółów w zachowanych archiwalnych dokumentach – zarówno tych pochodzących z naszego archiwum, jak i tych dostępnych w cyfrowych bazach danych innych instytucji, a związanych z historią Auschwitz. Dla nas każdy nowy element, każdy nowy fakt, nawet najmniejszy, jest ważny – dodał.
Pierwsze kwerendy dotyczące tego transportu prowadziła Irena Strzelecka, historyk z ówczesnego Działu Naukowego Muzeum. Zrekonstruowany przez nią wykaz był częścią opracowania „Pierwsi Polacy w KL Auschwitz” i został opublikowany w „Zeszytach Oświęcimskich” nr 18 z 1983 r. W latach 90. (po odzyskaniu części dokumentów z Federacji Rosyjskiej), autorka wprowadziła szereg uzupełnień, a nowy wykaz wraz z obszerną historią transportu został opublikowany w wydanej przez Muzeum „Księdze Pamięci. Transporty Polaków do KL Auschwitz z Krakowa i innych miejscowości Polski południowej 1940-1944”, która ukazała się w 2002 r. W formie aneksu wykaz został także zamieszczony w książce dyrektora Piotra M. A. Cywińskiego, „Początki Auschwitz w pamięci pierwszego transportu polskich więźniów politycznych”, która ukazała się w 2015 roku, w ramach obchodów 75. rocznicy przywiezienia pierwszych Polaków do obozu.
– Należy pamiętać, że oryginalne dokumenty obozowe zachowane są w stanie szczątkowym, oceniamy, że jest to najwyżej kilka procent wytworzonych akt. Większość dokumentów została zniszczona w okresie od połowy 1944 roku do połowy stycznia 1945 r. w związku z likwidacją i ewakuacją obozu; chodziło o zatarcie dowodów zbrodni – powiedział dr Wojciech Płosa, kierownik Archiwum Muzeum Auschwitz.
– Ponadto zachowane dokumenty z danymi więźniów tylko w minimalnym stopniu odnoszą się do pierwszych miesięcy funkcjonowania obozu; przykładowo listy nowo przybyłych więźniów Polaków zachowane są wyłącznie za rok 1941. Nie dysponujemy zatem oryginalnym niemieckim wykazem więźniów z pierwszego transportu, a akty zgonów, które odzyskano z Federacji Rosyjskiej, obejmują okres od końca lipca 1941 do grudnia 1943 r. – dodał dr Płosa.
Pierwszego sprawdzenia dokonano w głównym katalogu deportowanych i więźniów KL Auschwitz, na podstawie którego Biuro ds. Byłych Więźniów udziela odpowiedzi na wszystkie napływające do Archiwum zapytania osobowe.
– Okazało się, że w ostatnich latach, w kilku przypadkach rodziny byłych więźniów z pierwszego transportu przekazały do naszych zbiorów dokumenty obozowe wraz z informacjami na temat ich krewnych. Dzięki temu na przykład możliwe było ustalenie, że numerem 756 został oznaczony Józef Bałuk. Urodzony w 1890 r. w Krakowie, był długoletnim pracownikiem Polskich Kolei Państwowych. Wiosną 1940 r. został aresztowany w Krakowie, skąd przeniesiono go do więzienia w Tarnowie. Zginął w obozie 18 lutego 1941 r. W Archiwum zachowała się co prawda fotografia tego więźnia, ale przez szereg lat nie było wiadomo, kogo przedstawia – powiedział Szymon Kowalski z Archiwum Muzeum.
Ustalono także tożsamość więźnia nr 657. Pod tym numerem zarejestrowano Zbigniewa Nowotarskiego, urodzonego w 1914 r. w Krynicy. Był on synem Leona Nowotarskiego, wieloletniego dyrektora Zakładu Zdrojowego w Krynicy. Ukończył wydział prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, a następnie kontynuował studia na Uniwersytecie w Strasburgu. Zginął w Auschwitz w 1941 r. Również w tym przypadku Archiwum dysponowało jedynie fotografią obozową, którą teraz można było połączyć z informacjami osobowymi.
W drugiej części kwerendy przeprowadzono skrupulatne sprawdzenie dwóch największych internetowych baz danych dotyczących ofiar drugiej wojny światowej – niemieckiego Arolsen Archives oraz krajowego Programu „Straty Osobowe i Ofiary represji pod okupacją niemiecką 1939-1945”.
– Dzięki temu, aż w kilkudziesięciu przypadkach możliwe było ustalenie dalszych losów więźniów, zazwyczaj po przeniesieniu do innych obozów oraz – dzięki odnalezieniu powojennych dat śmierci – potwierdzenie faktu przeżycia wojny. W wielu przypadkach uzupełniono lub też skorygowano posiadane wcześniej niepełne dane personalne dotyczące daty, lub miejsca urodzenia – dodał Szymon Kowalski.
Zgodnie z najnowszymi ustaleniami, z 728 więźniów deportowanych 14 czerwca 1940 r. z Tarnowa do KL Auschwitz wojnę przeżyło 325, zginęło 292 – w tym 215 w Auschwitz – natomiast w przypadku 111 los jest nieznany. Nazwiska 59 osób z pierwszego transportu Polaków nadal pozostają nieznane.
Dodatkowe nazwiska więźniów, którzy mogli zostać deportowani do Auschwitz 14 czerwca, pojawiają się także w zebranych przez Muzeum powojennych relacjach i wspomnieniach, te źródła wymagają jednak bardzo dokładnej analizy i weryfikacji. W analizie porównawczej pomoże w niedalekiej przyszłości tworzona w Archiwum cyfrowa baza danych wszystkich osób wymienionych w tych tekstach.
Muzeum cały czas prosi o przekazywanie wszelkiego rodzaju dokumentów i przedmiotów związanych z historią i ofiarami KL Auschwitz. Każdy obiekt może mieć swoje olbrzymie znaczenie i powinien odnaleźć swoje miejsce w zbiorach Miejsca Pamięci. Tu będą one chronione, konserwowane, badane i eksponowane.
Pliki do pobrania
