Aktualności
Początki funkcjonowania Miejsca Pamięci Auschwitz. 30. numer „Zeszytów Oświęcimskich”
Sytuacja na terenach byłego obozu Auschwitz w latach 1945-47 oraz początki oprowadzania w Muzeum to główne tematy wydanego właśnie 30. numeru „Zeszytów Oświęcimskich”, publikacji, w której od kilkudziesięciu lat ukazują się opracowania historyków badających różne aspekty działania obozu Auschwitz.
Artykuł główny w tym numerze – autorstwa dr. Jacka Lachendro i dr. Piotra Setkiewicza – przedstawia sytuację na terenach dwóch części byłego niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady: Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau w okresie od wyzwolenia do utworzenia Miejsca Pamięci. Autorzy, na podstawie dokumentacji archiwalnej, artykułów prasowych, relacji świadków oraz innych źródeł opisują te dwa lata poprzedzające oficjalne powołanie do życia instytucji muzealnej jako obfitujące w różnego rodzaju wydarzenia.
Już w niedługim czasie po wyzwoleniu w byłym obozie macierzystym oraz w Birkenau powstały sowieckie szpitale polowe oraz szpital Polskiego Czerwonego Krzyża udzielające pomocy byłym więźniom. W tym też czasie na terenie tym zaczęły działać komisje, sowiecka i polska, prowadzące dochodzenia w sprawie zbrodni popełnionych przez nazistów w KL Auschwitz. Na wiosnę 1945 r. część baraków Birkenau oraz część bloków byłego obozu macierzystego została przeznaczona na obóz dla jeńców niemieckich, podlegający jurysdykcji Armii Czerwonej. Były obóz Auschwitz został przekazany władzom polskim przez Sowietów w październiku 1945 r., a obóz Birkenau dopiero w lutym 1946 roku. W tym też mniej więcej czasie do wsi Brzezinka zaczęli wracać mieszkańcy, wysiedleni stamtąd w 1941 roku, którzy z powodu braku materiałów budowlanych wykorzystywali elementy baraków z byłego obozu do wznoszenia prowizorycznych domów.
Teren byłego obozu Birkenau był chroniony, jednak dochodziło na nim do aktów bezczeszczenia szczątków pomordowanych, gdyż prochy zwłok ofiar spopielonych przez nazistów w trakcie trwania Zagłady przesiewane były przez okoliczną ludność w poszukiwaniu złota. Przy analizie tego aspektu powojennej historii byłego obozu autorzy sięgnęli przede wszystkim po sentencje wyroków, jakie zostały zredagowane po rozprawach wytoczonych oskarżonym o tego rodzaju grabież. W sposób bardzo ciekawy przedstawione zostały również początki działania Muzeum, które ze względu na podstawowe braki zaczęło działać tylko dzięki uporowi jego pierwszych pracowników, którzy w przeważającej mierze byli byłymi więźniami Auschwitz.
Drugi artykuł nowego numeru „Zeszytów Oświęcimskich” poświęcony został początkom oprowadzania po nowo powstałym Muzeum. Autorka, Adelina Hetnar-Michaldo, pisząc o pierwszych przewodnikach, podkreśla, że byli to głównie ocalali. Już w 1946 r., czyli na rok przed oficjalnym utworzeniem Muzeum, teren byłego obozu zwiedziło 100 tysięcy osób, oprowadzanych właśnie przez osoby, które historię Auschwitz znały z własnego doświadczenia.
Publikacja zawiera również reprodukcję wydanego w pierwszej połowie 1947 r. „Tymczasowego Małego przewodnika po byłym obozie koncentracyjnym Oświęcim-Brzezinka i po salach wystawowych Państwowego Muzeum, w Oświęcimiu”, który był nie tylko skrótowym opisem ówczesnej ekspozycji muzealnej, ale również zbiorem informacji, jakie powinna była zawierać narracja przewodników. Należy podkreślić, że informacje zawarte w tym pierwszym przewodniku odzwierciedlały stan ówczesnej wiedzy o KL Auschwitz i oczywiście w wielu kwestiach odbiegają od aktualnych ustaleń historyków.
Całości najnowszego wydania „Zeszytów Oświęcimskich” dopełnia polemiczna recenzja dr. Jacka Lachendro omawiająca książkę Marka Łuszczyny pt. „Mała zbrodnia. Polskie obozy koncentracyjne”.
– Ten numer „Zeszytów” został poświęcony założeniu Muzeum Auschwitz, albowiem w 2022 r. minęło 75 lat od powstania tej instytucji – powiedział redaktor naczelny „Zeszytów Oświęcimskich” dr Piotr Setkiewicz. – Na podkreślenie zasługuje fakt, że misja zapoczątkowana przez twórców Muzeum Auschwitz, byłych więźniów tego obozu, jest kontynuowana. Obecnie, oprócz działalności naukowej, edukacyjnej, wystawienniczej i wydawniczej, niezwykle istotna jest konserwacja obiektów poobozowych, umożliwiająca zachowanie oryginalnego terenu i charakteru Miejsca Pamięci dla przyszłych pokoleń – dodał Piotr Setkiewicz.
Najnowszy numer „Zeszytów Oświęcimskich” jest dostępny w księgarni internetowej oraz w księgarniach stacjonarnych Muzeum Auschwitz.