Aktualności

Nowe spojrzenie historyków Muzeum na początki obozu Auschwitz

Początki obozu Auschwitz w świetle materiałów źródłowych, nowa polsko-angielska publikacja Muzeum, opowiada – poprzez analizę niemal 100 archiwalnych dokumentów, w większości nigdzie dotąd niepublikowanych – o genezie obozu Auschwitz oraz pierwszym okresie jego funkcjonowania. Autorami opracowania są historycy Centrum Badań Muzeum: Igor Bartosik, Łukasz Martyniak oraz Piotr Setkiewicz.

Autorzy przedstawiają wiele do tej pory niezbadanych aspektów historii obozu dotyczących m.in. decyzji o jego utworzeniu, planowanej wielkości, a także chronologii postępów rozbudowy.

„Jeśli temat początków obozu Auschwitz bywał szerzej omawiany przez historyków polskich, to w publikacjach ukazujących się za granicą traktowany był raczej marginalnie, jako rodzaj krótkiego prologu do rozważań na temat zasadniczy – dziejów „ostatecznego rozwiązania”. Niektórzy spośród nich zauważali co prawda, że Auschwitz istniał przed 1942 rokiem, ale wiedzę na ten temat czerpali z opracowań wtórnych lub przestarzałych. W rezultacie popularne, skrótowe ujęcia genezy obozu zawierają liczne błędy i przekłamania” – piszą autorzy we wstępie.

Prezentowane dokumenty, zaopatrzone w komentarz historyczny, potwierdzają, iż niemal od samego początku Auschwitz był projektowany w taki sposób, aby mógł pomieścić 30 000 więźniów. Jednakże realizacja przez Niemców tak wielkiego przedsięwzięcia napotykała ciągle na problemy natury technicznej oraz logistycznej, które wynikały głównie z ustawicznie zmieniających się rozkazów i braku kwalifikacji esesmanów odpowiedzialnych za ich wykonanie. Nie jest zatem prawdą, iż rozbudowa KL Auschwitz odbywała się od samego początku wedle z góry założonego planu, a wszelkie realizowane prace, wobec wszechwładzy aparatu SS, posiadały absolutny priorytet. 

Na podstawie prezentowanych materiałów można też dowieść, że choć w latach 1940-1941 esesmani zamierzali zbudować w pobliżu Oświęcimia do pewnego stopnia typowy państwowy obóz koncentracyjny, to jednak miał on być spośród dotąd utworzonych największy i przeznaczony dla ulokowania bardzo licznych transportów polskich więźniów politycznych. Zakładano też z góry, że panować w nim będzie wysoka śmiertelność. Już we wstępnym etapie prac projektowych postanowiono zbudować bezpośrednio obok bloków mieszkalnych pierwsze w dziejach niemieckich obozów stacjonarne krematorium. Później instalowano w nim kolejno dalsze piece tak, aby każdorazowo łączna ich wydajność pozwalała na spalenie zwłok wszystkich przebywających w obozie więźniów w czasie około 2-3 miesięcy.

Wiele z omawianych dokumentów świadczy o znaczącej roli licznych niemieckich firm, zaangażowanych w budowę kompleksu obozowego. Kluczową rolę w tej mierze odegrała IG Farbenindustrie, której dyrektorzy w 1941 roku wyrazili zgodę na dostarczenie dla SS z własnej puli przydziałów kontyngentowych mniej więcej połowy potrzebnych do wznoszenia kolejnych bloków cegieł, cementu i żelaza zbrojeniowego. 

„Jeśli kolejne decyzje przesądzające na pewnych etapach o rozwoju Auschwitz wynikały z chęci poczynienia przez aparat administracji SS oszczędności budżetowo-materiałowych (w 1940 roku poprzez przejęcie gotowych budynków polskich koszar i w 1941 roku poprzez wsparcie ze strony IG Farben), to plany z 1942 roku wskazują na dążność do osiągnięcia bez względu na koszty innego celu – stworzenia „idealnego” obozu, który funkcjonowałby jeszcze przez długie dziesięciolecia. Możliwe, że po wygranej przez Niemcy wojnie byłby jedynym jeszcze istniejącym, a z pewnością największym nazistowskim obozem koncentracyjnym” – czytamy.

W kwietniu 1942 roku powstał niemal już ostateczny projekt rozbudowy Auschwitz . Widać na nim 31 bloków w obrębie dawnych polskich koszar, 45 bloków mieszkalnych i pięć warsztatowych na tzw. Schutzhaftlagererweiterung, gmachy szpitala i budynku więziennego (o funkcjach zbliżonych do tych, które pełnił blok nr 11), nowego krematorium – a za nimi, w stronę dworca kolejowego – dostrzec można kolejnych 27 nowych bloków. Ogółem zatem ów „Auschwitz przyszłości” miał posiadać ponad 100 solidnych piętrowych bloków murowanych, mogących pomieścić co najmniej 40 tysięcy więźniów.

Książkę Początki obozu Auschwitz w świetle materiałów źródłowych można kupić w internetowej księgarni Muzeum Auschwitz. Publikacja w wersji polsko-angielskiej jest kontynuacją serii, w której ukazały się dotychczas Początki zagłady Żydów w KL Auschwitz w świetle materiałów źródłowych  oraz Początki obozu Birkenau w świetle materiałów źródłowych.