Aktualności
Dzień Pamięci o Zagładzie Sinti i Romów
2 sierpnia jest w Polsce obchodzony jako Dzień Pamięci o Zagładzie Sinti i Romów. 74 lata temu, w nocy z 2 na 3 sierpnia 1944 r. Niemcy zlikwidowali w obozie Auschwitz II-Birkenau tzw. obóz rodzinny dla Cyganów (Zigeunerfamilienlager). Zamordowano wówczas w komorach gazowych około 4,3 tysiąca dzieci, kobiet i mężczyzn, ostatnich romskich więźniów obozu. Główne uroczystości upamiętniające odbyły się na terenie byłego niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz II-Birkenau.
Tegoroczne obchody upamiętniające rozpoczęły się 1 sierpnia od ceremonii przy ruinach komory gazowej i krematorium V w byłym obozie Auschwitz II-Birkenau. Dzień później, 2 sierpnia kilkaset osób spotkało się przy pomniku upamiętniającym zagładę Romów i Sinti złożono wieńce i oddano hołd ofiarom. Wśród uczestników rocznicowych obchodów byli m.in. Ocaleni z Zagłady i przedstawiciele organizacji romskich, Beata Szydło wiceprezes Rady Ministrów, przedstawiciele polskiego parlamentu, instytucji europejskich, korpusu dyplomatycznego, społeczności żydowskiej, przedstawiciele władz regionalnych i lokalnych oraz dyrekcja i pracownicy Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau.
O swojej historii opowiedziała zebranym Rita Prigmore, Ocalała z Zagłady. Mówiła o pobycie w obozie, swojej rodzinie, a także powojennej walce o odszkodowanie. – Niektórzy ludzie mówią mi: „Nie chcemy już słuchać tych starych historii z czasów nazistowskich, mamy tego dość!” – mówiła Prigmore. – Niestety twierdzą tak też niektórzy politycy. Bardzo mi z tego powodu przykro. Jestem bowiem przekonana, że trzeba koniecznie mówić o historii naszego narodu, Sinti i Romów. Narodu, który nieopisanie cierpiał pod panowaniem nazistów i niestety po dziś dzień doświadcza dyskryminacji, rasizmu i wykluczenia – zauważyła.
Rita Prigmore w swoim przemówieniu nawiązała także do współczesności. – Żyjemy w czasach, w których politycy budują mury, by pozyskać głosy wyborców. Zarzucają ludziom, którzy przybywają do nas w skrajnej nędzy, że wykorzystują nasze systemy opieki społecznej i uprawiają „turystykę azylową”. Ale tak nie jest: turyści wypoczywają, cieszą się życiem. Człowiek, który prosi o azyl, ucieka przed przemocą, wojną i biedą. Wmawiają nam, że będziemy żyć bezpieczniej, gdy odgrodzimy się od innych i odeślemy uchodźców z powrotem, aby chronić nasze szczęście i majątek. Uważam, że to bzdura. Musimy zachowywać się jak ludzie i budować Europę o ludzkim sercu! – zaapelowała Ocalała.
– 74 lata temu na tej ziemi, na której dziś stoimy, istniało piekło – mówiła podczas swojego wystąpienia Beata Szydło, wiceprezes Rady Ministrów. – Oprawcy niemieccy zorganizowali to piekło w sposób niezwykle uporządkowany. Przyjazd na rampę, podział według płci, selekcja wiekowa, przymusowa niewolnicza praca na rzecz totalitarnego, hitlerowskiego systemu lub okrutna śmierć w komorze gazowej. Piekło ułożone w równe alejki, z jednakowymi barakami i ponumerowanymi krematoriami. Miejsce nieludzkie, choć zaprojektowane i wykonane przez ludzi i dla ludzi. Ofiarami tej niemieckiej fabryki śmierci byli mieszkańcy całej Europy, głównie Żydzi i Polacy, ale także Romowie, Rosjanie, Czesi, Białorusini, Niemcy, Francuzi, Jugosłowianie czy Ukraińcy – dodała Premier Szydło.
– Dziś spotykamy się na terenie dawnego obozu KL Birkenau by przypomnieć los zgładzonych tu Romów. Gromadzimy się by przywołać ich do życia w naszych wspomnieniach. Przypomnijmy, że Romowie pod względem liczebności stanowili trzecią grupę deportowanych do Birkenau, po Żydach i Polakach. Pamiętamy o wszystkich ofiarach KL Auschwitz-Birkenau i innych niemieckich obozów śmierci. Pamiętamy i przypominać będziemy hitlerowski totalitaryzm, który w imię nieludzkiej ideologii skazał niewinnych ludzi na śmierć. Nazistowska propaganda chciała ich skazać także na zapomnienie. Lecz my pamiętamy i swoją obecnością dziś tutaj dajemy temu świadectwo. Będziemy stale przypominać o tym - ku przestrodze! By nie zdarzyło się to nigdy więcej! – apelowała Beata Szydło
Od przypomnienia planów niemieckich nazistów wobec Romów rozpoczęła swoje przemówienie Beate Klarsfeld, honorowy ambasador UNESCO. – Podobnie jak Żydów, również Sinti i Romów uważano za zagrożenie dla tzw. „rasy aryjskiej” i dlatego cała ich społeczność była prześladowana i mordowana: w komorach gazowych Auschwitz-Birkenau, w obozach zagłady w Bełżcu, Sobiborze, Treblince i Majdanku oraz w wielu innych obozach, a zwłaszcza przez Einsatzgruppen za linią frontu wschodniego. Metody mordowania Żydów i Romów również były takie same. Podobnie jak Żydzi, Romowie poddawani byli eksperymentom medycznym, a ich dzieci mordowane tak samo jak dzieci żydowskie. Romów mordowano w całej okupowanej Europie – mówiła Klarsfeld.
Później Beate Klarsfeld nawiązała do współczesności: – Po doświadczeniu Holokaustu, wskutek żmudnego procesu pojednania i integracji narody Europy stworzyły wizję demokracji i praworządności, która do dziś stanowi podstawę europejskiej wspólnoty wartości. Przede wszystkim jednak jesteśmy dziś świadkami, jak osiągnięcia naszego otwartego i demokratycznego społeczeństwa europejskiego, które długo uznawaliśmy za oczywiste, są coraz częściej kwestionowane, a ruchy nacjonalistyczne i populistyczne wprowadzają podziały w Europie i w społecznościach, w których żyjemy. W wielu krajach grozi nam polaryzacja społeczeństwa i szerzenie się skrajnych poglądów. W Niemczech coraz większy wpływ zdobywają nacjonaliści i populiści szerzący poglądy ekstremistyczne i pełne wzgardy dla drugiego człowieka. Drodzy Państwo, Europa ma przed sobą przyszłość tylko wówczas, jeśli nie zdradzi swoich pierwotnych ideałów, swego oświecenia i humanizmu. Nie możemy oddać w ręce populistów tego, na co żmudnie pracowaliśmy przez dziesiątki lat – podkreślała Klarsfeld.
Do obecności Ocalałych nawiązała w swoim wystąpieniu Dunji Mijatović, Komisarz Praw Człowieka Rady Europy. – W szczególności chciałabym złożyć wyrazy szacunku pani Ricie Prigmore oraz innym Ocalonym oraz ich rodzinom, którzy są dziś z nami – rozpoczęła swoje przemówienie Dunji Mijatović. – Przezwyciężyli Państwo swój ból, by powrócić w to miejsce, w którym stracili Państwo krewnych i przyjaciół, a Państwa życie naznaczono piętnem na zawsze. Państwa świadectwo i obecność tutaj w dniu dzisiejszym jest dowodem ogromnej odwagi i siły. Przypomina nam to, że to na naszych barkach spoczywa obowiązek aby nigdy nie zapomnieć o tym co się stało i działać każdego dnia aby historia się nie powtórzyła –zauważyła komisarz Mijatović.
– Podobnie jak za każdym razem, gdy przybywam do tego dawnego obozu zagłady, tak i dziś nie mogę znaleźć adekwatnych słów, by opisać uczucia, jakie to miejsce we mnie budzi. Te baraki, druty, laboratoria, krematoria są świadectwem okrucieństwa, do jakiego zdolni są ludzie pod wpływem propagandy i uprzedzeń oraz strachu i nienawiści, które one wywołują. […] Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau nie tylko przypomina nam o naszym obowiązku pamięci, lecz wywołuje w nas potrzebę aktywnego działania na jej rzecz. Sprawia, że pragniemy pomóc obecnym i przyszłym pokoleniom wyzbyć się uprzedzeń i nienawiści, które doprowadziły do Holokaustu i sprowadziły cierpienie na tylu naszych bliźnich tylko dlatego, że byli oni Żydami, Romami lub po prostu nie było dla nich miejsca w bestialskich planach reżimu nazistowskiego – podkreślała Dunji Mijatović.
O pamięci mówiła dr Hanna Machińska, zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich: – Zagłada Romów przez wiele lat pozostawała bolesnym doświadczeniem wewnętrznym, doświadczeniem niejako zanikniętym w pamięci romskiej i nie stała się elementem pamięci zbiorowej. Mówimy często o Niewidzialnej Zagładzie, chociaż jej ofiary to byli konkretni ludzie, matki, ojcowie, dzieci, wielopokoleniowe rodziny, osoby samotne. To ta „niewidzialność” Zagłady w przestrzeni społecznej związana była zarówno z traumami bezpośrednio powojennymi, jaki i traumami XXI wieku, których doznawała i doznaje społeczność romska – mówiła Hanna Machińska.
– Chociaż dziś pamięć o zagładzie Romów jest częścią naszego wspólnego doświadczenia, to jednak ważne jest, aby każdy akt upamiętnienia zagłady Romów przekuć w pamięć zbiorową. Doświadczenie zagłady musi stać się proszę Państwa naszym wspólnym doświadczeniem. Ten dramat nie może się powtórzyć. Dlatego naszym wspólnym zadaniem i wspólną odpowiedzialnością jest przeciwdziałanie wszelkim formom dyskryminacji, mowy nienawiści, która często prowadzi do przestępstw motywowanych nienawiścią, których ofiarami stają się również Romowie – podkreślała Machińska, zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich.
Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w najnowszym numerze miesięcznika Memoria publikuje artykuł autorstwa historyków Centrum Badań Muzeum, który analizuje ostatni etap istnienia sektora romskiego. Czytaj tutaj: memoria.auschwitz.org/Lipiec2018
Historię Romskich ofiar obozu przybliża lekcja internetowa „Romowie w Auschwitz”, a także 7. tom serii edukacyjnej Głosy Pamięci. Na stronach Google Cultural Institute dostępna jest również przygotowana przez Muzeum wystawa „Romowie w Auschwitz”.
Szacuje się, że w obozie Auschwitz Niemcy uwięzili łącznie ok. 23 tys. Romów — mężczyzn, kobiet i dzieci. W obozie zmarło lub zostało zamordowanych ok. 20 tys. Na terenie Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, w bloku 13, urządzono wystawę upamiętniająca zagładę Romów i ukazującą szczególny wymiar nazistowskiego ludobójstwa popełnionego na Romach w okupowanej przez nazistów w Europie.
