Aktualności
74. rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego
W 74. rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego, hołd jego bohaterom i ofiarom – w tym prawie 13 tysiącom mieszkańcom stolicy deportowanym przez Niemców do obozu Auschwitz, oddał dyrektor Muzeum dr Piotr M. A. Cywiński. Punktualnie o godzinie 17.00 – rozpoczynającej powstańcze walki godzinie „W” – złożył on wieniec pod Ścianą Śmierci na dziedzińcu Bloku 11 w byłym obozie Auschwitz I.
- Pamiętając o Powstaniu Warszawskim, musimy nie tylko wspominać bohaterski zryw walczącej Warszawy, ale także dramat dziesiątek tysięcy rodzin, które - najczęściej przez Dulag 121 w Pruszkowie - tracąc niejednokrotnie zupełnie wszystko - trafiały do obozów koncentracyjnych i do niewolniczych robót przymusowych. 13 tysięcy osób, wśród nich dzieci nawet w wieku niemowlęcym trafiło w kilku transportach do KL Auschwitz - powiedział dyrektor Piotr Cywiński.
W trakcie Powstania Warszawskiego i po jego stłumieniu Niemcy deportowali z Warszawy ok. 550 tys. jej mieszkańców i około 100 tys. ludzi z najbliższych okolic miasta. Skierowano ich do specjalnie w tym celu uruchomionego obozu przejściowego w Pruszkowie pod Warszawą, Durchgangslager 121. 55 tysięcy osób wywieziono do obozów koncentracyjnych.
W sierpniu i wrześniu 1944 r. poprzez obóz przejściowy w Pruszkowie do KL Auschwitz deportowano blisko 13 tys. aresztowanych mieszkańców Warszawy. Osadzono ich na terenie obozu Auschwitz II-Birkenau. To ponad połowa ogólnej liczby Polaków deportowanych z całego dystryktu warszawskiego od sierpnia 1940 r. do września 1944 r.
Wśród przywiezionych były osoby z różnych środowisk społecznych, różnych zawodów (urzędnicy państwowi, naukowcy, artyści, lekarze, handlowcy, robotnicy), różnej kondycji fizycznej (ranni, chorzy, inwalidzi, kobiety ciężarne), w różnym wieku — dzieci począwszy od kilkutygodniowych niemowląt do starców powyżej osiemdziesięciu sześciu lat. W nielicznych przypadkach byli to także ludzie innych narodowości, wśród nich ukrywający się na tzw. aryjskich papierach Żydzi.
We wrześniu z Pruszkowa do Auschwitz przywiezino transport kobiet, mężczyzn i dzieci liczący 3087 osób. W dwóch transportach z 13 i 17 września, poza trzema kobietami, przywieziono prawie 4 tys. mężczyzn i chłopców. Większość osób z tych transportów przeniesiono po kilku, kilkunastu tygodniach, w ramach rozpoczętej wstępnej ewakuacji KL Auschwitz, do obozów w głębi Trzeciej Rzeszy i zatrudniono w przemyśle zbrojeniowym. Wielu zginęło w tych obozach.
W styczniu 1945 r. wywieziono do obozów w Berlinie, w pięciu transportach, co najmniej 602 kobiety z dziećmi (w tym dzieci urodzone w obozie). Część więźniów z wymienionych transportów warszawskich ewakuowano w styczniu 1945 r. z obozu. Niektórzy z nich zginęli w trakcie „marszów śmierci”, inni doczekali wyzwolenia w obozach w głębi Rzeszy. Co najmniej 400 osób z transportów pruszkowskich, w tym co najmniej 125 dzieci i młodocianych, doczekało się wyzwolenia
Losy osób deportowanych do Auschwitz po wybuchu Powstania w Warszawie opisują m.in. specjalna wystawa przygotowana przez Muzeum w Google Cultural Institute oraz 10. tom serii edukacyjnej Głosy Pamięci.
Księgi pamięci
Pamięci deportowanych do KL Auschwitz Polaków z tzw. dystryktu warszawskiego poświęcona jest opublikowana przez Muzeum w 2000 r. Księga Pamięci. Transporty Polaków z Warszawy do KL Auschwitz 1940-1944. Zawiera ona również znane historykom nazwiska mieszkańców Warszawy, wysłanych do obozu w związku z wybuchem Powstania.
Dzieciństwo w pasiakach
W kwietniu 2007 r. nakładem wydawnictwa Muzeum pojawiło się też nowe i poszerzone wydanie wielokrotnie wznawianego zbioru opowiadań o dzieciach w Auschwitz pt. Dzieciństwo w pasiakach. Jest to jeden z najbardziej poruszających dokumentów tragicznych losów więźniów Auschwitz i wstrząsający obraz obozu widzianego przez dziecko z Warszawy przywiezione do Auschwitz. Jego autor, Bogdan Bartnikowski, w wieku 12 lat jako łącznik uczestniczył w walkach powstańczych na warszawskiej Ochocie. 12 sierpnia 1944 r. wraz z matką został wywieziony do Auschwitz.