Zbieranie dowodów zbrodni

Konspiracja obozowa odegrała szczególną rolę przy dokumentowaniu i ujawnianiu światu zbrodni nazistowskich popełnionych w KL Auschwitz. Więźniowie polscy, w szczególności członkowie obozowego ruchu oporu działający w ramach Armii Krajowej i międzynarodowej Kampfgruppe Auschwitz (Grupy Bojowej Oświęcim) przygotowywali na temat zbrodniczej działalności SS meldunki, sprawozdania, wykazy, które następnie w postaci grypsów przekazywali tajnymi drogami na zewnątrz obozu. Do wysyłanych materiałów załączali sporządzone przez siebie odpisy, wyciągi, czy kopie dokumentów obozowych, a nawet wykradzione dokumenty. Informacje te przejmowały tajne organizacje działające na terenie przybozowym i po uzupełnieniu ich o dane uzyskane drogą wywiadu przekazywały Komendzie Głównej ZWZ/AK i Delegaturze RP na kraj. Następnie drogą radiową, bądź przez kurierów, otrzymywał je polski rząd RP na emigracji w Londynie.

Grypsy

Grypsy, czyli przeważnie zaszyfrowane, potajemnie wysyłane listy zawierały wiadomości na temat warunków bytowych więźniów, terroru wprowadzonego przez esesmanów, zbrodniczych eksperymentów medycznych, epidemii chorób, różnych metod uśmiercania, stanu liczbowego więźniów i liczby ofiar, losu jeńców sowieckich, zagłady Żydów w komorach gazowych, palenia ich zwłok w piecach krematoryjnych i dołach spaleniskowych, grabieży pozostawionego przez nich mienia, eksterminacji Cyganów. Część grypsów wysyłanych przez więźniów do krewnych zawierała również wątki osobiste.

Księgi obozu cygańskiego

Jeśli więźniowie w danej chwili nie mieli możliwości przekazania materiałów na zewnątrz, ukrywali je w obozie. Tak było na przykład w przypadku dwóch ksiąg ewidencyjnych z obozu familijnego dla Cyganów, zawierających dane (numer więźniarski, przynależność państwowa, data i miejsce urodzenia, data zgonu, skierowania do karnej kompanii i inne) o blisko 21 tysiącach osób.
W lipcu 1944 r. trzej Polacy Tadeusz Joachimowski, Ireneusz Pietrzyk i Henryk Porębski wynieśli po kryjomu z biur obozowych księgi ewidencyjne Cyganów i odpowiednio zabezpieczone zakopali w ziemi. Po wojnie Joachimowski wskazał miejsce ukrycia ksiąg. Wydobyto je z ziemi, zakonserwowano, a ich treść w 1993 r. opublikowano.

Zdjęcia wykonane przez SS

Podobnie ukryto niektóre fotografie wykonane przez esesmana Dietriecha Kamanna, przedstawiające więźniów i więźniarki przy pracach ziemnych, budowie baraków, krematoriów, a także pokazujące wnętrze krematoriów wraz z piecami.
Polacy Ludwik Lawin i Tadeusz Kubiak, zatrudnieni w sekcji fotograficznej w KL Auschwitz wykradli 52 odbitki fotograficzne, które zabezpieczyli i zakopali w pobliżu jednego z baraków biura budowlanego. Po wojnie Lawin wskazał miejsce ukrycia tych dokumentów.
Dzięki Polakom zatrudnionym w pracowni służby rozpoznawczej (Erkennungsdiendst) w obozie, Bronisława Jureczka i Wilhelma Brasse, zostało uratowanych w czasie ewakuacji blisko 39 tysięcy zdjęć więźniarskich (tzw. styki).

Informacje w prasie konspiracyjnej

W oparciu o otrzymane grypsy i dokumenty oraz uzyskane różnymi drogami informacje polski ruch oporu rozpowszechniał wśród społeczeństwa polskiego prawdę o zbrodniach nazistowskich. W podziemnej prasie, w szczególności w „Biuletynie Informacyjnym” – organie prasowym Komendy Głównej ZWZ/AK, w socjalistycznych pismach „WRN” lub „Wolność” ukazywały się informacje o KL Auschwitz.

Broszury, książki

Informacje o sytuacji w obozie przekazywały również niektóre zwolnione z niego osoby. Na podstawie ich relacji opublikowano w konspiracji broszury, ulotki, książki. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje wydana w 1942 r. w Warszawie broszura „Obóz śmierci” dziennikarki Natalii Zarembiny. W 1943 r. ukazał się w Londynie jej przedruk, w 1944 r. zaś w Waszyngtonie i Londynie tłumaczenie na język angielski oraz na hiszpański w Meksyku.

W 1944 r. polski ruch oporu wydał dla ludności niemieckiej ulotkę „Die Zähne von Auschwitz”, która zawierała informację o zagładzie Żydów w komorach gazowych i wykorzystywaniu złota z ich zębów na bieżące potrzeby Trzeciej Rzeszy.