Sprawozdania uciekinierów

Źródłem informacji o KL Auschwitz były sprawozdania polskich uciekinierów, pisane przez nich po opuszczeniu obozu i następnie przekazywane kierownictwu polskiego Podziemia. W kwietniu 1942 r. Stefan Bielecki dostarczył Komendzie Głównej AK raport napisany przez Witolda Pileckiego, jednego z przywódców obozowego ruchu oporu. Miesiąc później następny raport przekazał kolejny uciekinier Gustaw Jaster. 10 lutego 1943 r. uciekł Kazimierz Hałoń, który przedstawił relacje o KL Auschwitz kierownictwu krakowskiej PPS. Tajne pismo socjalistyczne „Wolność” opublikowało później sześć artykułów opartych prawdopodobnie na tych relacjach.

W kwietniu 1943 r. zbiegli z KL Auschwitz Witold Pilecki, Jan Redzej i Edward Ciesielski. Wszyscy trzej sporządzili niezależnie od siebie raporty, które zostały przekazane Komendzie Głównej AK. Również zbiegły miesiąc później Stanisław Chybiński przygotował sprawozdanie „Obrazki z Auschwitzu”, które przekazał dowództwu AK.

W połowie 1944 r. kolejni uciekinierzy z obozu Konstanty Jagiełło i Tomasz Sobański przekazali konspiracyjnej organizacji PPS w Krakowie grypsy, plany obozu oraz szkice z zaznaczonym rozmieszczeniem sił SS. Wymienione tu raporty uciekinierów, z pewnymi tylko wyjątkami, nie były jednak w czasie wojny publikowane.

Publikacji i rozgłosu doczekały się natomiast sprawozdania innych uciekinierów. W listopadzie 1943 r. zbiegł z obozu Polak Jerzy Tabeau. W sprawozdaniu przekazanym kierownictwu polskiego Podziemia opisał wydarzenia w obozie z okresu od wiosny 1942 do jesieni 1943 r. Jego sprawozdanie zostało wysłane z Polski. W Szwajcarii zapoznało się z nim kilku dyplomatów, przedstawiciel Światowego Kongresu Żydów, dotarło również jako tzw. raport polskiego majora do rządów Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych.

W kwietniu 1944 r. zbiegli z Auschwitz dwaj Żydzi ze Słowacji – Rudolf Vrba (w obozie Walter Rosenberg) i Alfred Wetzler. W Żylinie spotkali się potajemnie z przedstawicielami słowackiej Rady Żydowskiej, którym złożyli relacje o obozie. Na podstawie tych relacji powstało obszerne sprawozdanie w języku słowackim i niemieckim. Zawierało ono opis wydarzeń w KL Auschwitz od kwietnia 1942 do kwietnia 1944 r., z uwzględnieniem okresu wcześniejszego. Sprawozdanie to zostało następnie różnymi drogami przesłane do rządów państw alianckich, Światowego Kongresu Żydów, Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, Watykanu. Za pośrednictwem mediów zostało rozpowszechnione w krajach alianckich i Szwajcarii, przy zachowaniu anonimowości autorów.

W końcu maja 1944 r. uciekli z Auschwitz kolejni dwaj Żydzi, pochodzący z Polski Czesław Mordowicz i ze Słowacji Arnošt Rosin. Po przedostaniu się na Słowację podczas potajemnego spotkania z przedstawicielami Rady Żydowskiej złożyli relację o wydarzeniach w obozie z okresu kwiecień-maj 1944 r., zwłaszcza zaś o prowadzonej zagładzie Żydów z Węgier. Sprawozdanie to również zostało przekazane na Zachód.

Wymienione raporty w całości lub fragmentach publikowane były w krajach alianckich i Szwajcarii. Przykładowo sprawozdanie Vrby i Wetzlera wraz ze sprawozdaniem Tabeau zostało wydane w Szwajcarii pt. Les camps d’extermination. Relacje tych samych autorów wykorzystał emigracyjny rząd Czechosłowacji do przygotowania dokumentu Report on condition in the concentration camps of Oswieczim and Birkenau. W listopadzie 1944 r. w Waszyngtonie została wydana broszura German Extermination Camps – Auschwitz and Birkenau składająca się z dwóch części. Pierwsza zawierała tekst Vrby i Wetzlera, uzupełniony raportem Mordowicza i Rosina, w drugiej zaś znajdował się „raport polskiego majora” – Jerzego Tabeau.

Ponadto informacje pochodzące z tych raportów były zamieszczane na łamach prasy amerykańskiej, brytyjskiej i szwajcarskiej.
Kwestia zbombardowania Auschwitz.

Ujawnieniu sprawozdań uciekinierów towarzyszyły działania zmierzające do powstrzymania nazistów przed dalszymi zbrodniami. Wzmogły się on w związku z informacjami o deportacjach do KL Auschwitz Żydów z okupowanych przez Niemcy Węgier i ich mordowaniu w komorach gazowych. Wiadomości te wywołały protesty opinii publicznej domagającej się zapobieżenia eksterminacji i ratowania tych, którzy pozostali jeszcze przy życiu. Prezydent Stanów Zjednoczonych, papież Pius XII, król Szwecji, rządy Turcji, Szwajcarii, Hiszpanii, Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża naciskali na regenta Węgier Miklosa Horthy’ego, by wstrzymał deportacje. Presja okazała się skuteczna, gdyż na początku lipca 1944 r. transporty z Węgier przestały nadchodzić do Auschwitz.

Działaniom tym towarzyszyły też apele o zbombardowanie komór gazowych i krematoriów w Auschwitz oraz prowadzących do obozu linii kolejowych. Z apelami tymi, adresowanymi głównie do władz Stanów Zjednoczonych, występowały różne osoby i organizacje, przeważnie żydowskie. Okazały się one jednak bezskuteczne. Amerykański Departament Wojny wyrażał bowiem pogląd, że siły i środki wojskowe nie powinny być użyte do celów niemilitarnych, a proponowane działania „są nie do przeprowadzenia”, gdyż wymagałyby wyłączenia znacznych sił powietrznych, niezbędnych do uzyskania sukcesu w innych rejonach walk. Ponadto był zdania, że najbardziej skuteczną pomoc dla ofiar prześladowań może przynieść tylko jak najszybsze zwycięstwo aliantów nad Trzecią Rzeszą, dla uzyskania którego należy oddać wszystkie będące do dyspozycji środki. Podobne stanowisko zajmowało brytyjskie Ministerstwo Lotnictwa.