Przekazywanie informacji na Zachód

Liczne informacje o KL Auschwitz były dostarczane rządowi polskiemu w Londynie. Początkowo dominowały wiadomości o losie polskich więźniów i roli Auschwitz jako obozu koncentracyjnego. Z czasem coraz więcej miejsca zajmowały wiadomości dotyczące losu więźniów innych narodowości, a przede wszystkim zagłady Żydów. Informacje te odzwierciedlały zmiany w strukturze narodowościowej więźniów oraz fakt przejęcia przez KL Auschwitz funkcji ośrodka eksterminacji ludności żydowskiej.

Rola rządu RP na uchodźstwie

Rząd RP w Londynie odegrał istotną rolę w ujawnianiu zbrodni nazistowskich. Zarówno w akcji informacyjno-prasowej, jak i na drodze dyplomatycznej, podejmował nieustanne wysiłki, by prawda o KL Auschwitz oraz o innych obozach, o terrorze okupanta w Polsce, o wyniszczaniu Polaków i zagładzie Żydów docierała do społeczności międzynarodowej i do rządów państw alianckich i neutralnych.

W nocie z 3 maja 1941 r., przesłanej do aliantów i państw neutralnych, rząd polski informował o aresztowaniach w Polsce, masowych egzekucjach, deportacjach do KL Auschwitz i innych obozów oraz o panujących w nich warunkach. Wskazywał też na przestępstwa dokonywane na Żydach w ciągu pierwszych kilkunastu miesięcy okupacji. Nota zawierała szereg aneksów, wśród nich aneks nr 168a będący trzystronicowym podsumowaniem zeznań i raportów o obozie oświęcimskim z okresu do listopada 1940 r. Wyciąg z tej noty wraz z załącznikami opublikowany został w Londynie w 1941 r. pt. The German Occupation of Poland. Extract of Note Addressed to the Governments of the Allied and Neutral Powers on May 3,1941.

Aneks nr 168a zatytułowany „Oświęcim Concentration Camp” wydrukowano w biuletynie „Polish Fortnightly Review” z 15 listopada 1941 r., wydawanym w Londynie w języku angielskim przez Ministerstwo Informacji i Dokumentacji Rządu RP.

Ten biuletyn jeszcze wielokrotnie zamieszczał wiadomości o KL Auschwitz. Przykładowo 1 lipca 1942 r. donosił on o masowym mordowaniu Żydów w Polsce i represjach okupanta wobec ludności polskiej. Podawał też szczegółowe informacje o warunkach panujących w obozie, o zamordowaniu we wrześniu 1941 r. jeńców sowieckich i polskich więźniów przy pomocy Cyklonu B, o komorach gazowych w Birkenau, metodach zabijania więźniów, przeprowadzanych na więźniach eksperymentach farmakologicznych, wysokiej śmiertelności, samobójstwach oraz o utworzeniu obozu kobiecego.

W dwa tygodnie później, 15 lipca 1942 r. informował o zbrodniach dokonanych na ludności polskiej. W ustępie dotyczącym KL Auschwitz artykuł zawierał informacje o nieustannym napływie więźniów do obozu i wysokiej śmiertelności, a także o zatrudnianiu więźniów przy budowie fabryki syntetycznej benzyny.

Obok biuletynu „Polish Fortnightly Review”, o KL Auschwitz informowały też londyński „Dziennik Polski”, gazeta codzienna Ministerstwa Informacji i Dokumentacji oraz jego kontynuacja pod tytułem „Dziennik Polski” i „Dziennik Żołnierza”. Na przykład w dniu 9 czerwca 1944 r. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, opierając się na doniesieniach Polskiej Agencji Telegraficznej z Londynu, podał wiadomość o zamordowaniu w komorach gazowych KL Auschwitz kilku tysięcy Żydów czeskich, przywiezionych z getta Theresienstadt. Poinformował przy tym, że przed uśmierceniem zmuszono ich do napisania listów do krewnych w Czechach, którym przedstawili „dobre warunki pracy w Polsce”. Źródłem tej informacji była depesza z kraju, którą władze polskie w Londynie otrzymały 5 czerwca 1944 r.

Środki masowego przekazu

W oparciu o dane przekazywane z okupowanej Polski do Londynu rozgłośnie alianckie emitowały wiadomości o KL Auschwitz. Największą rolę odegrało BBC, które podawało wiele informacji o warunkach panujących w obozie, eksterminacji więźniów i zamierzeniach władz SS.
Informacje na temat KL Auschwitz podawała również prasa brytyjska, amerykańska, szwajcarska. Początkowo pojawiały się one sporadycznie, a od połowy 1944 r. coraz bardziej regularnie. Trzeba jednak zaznaczyć, że zarówno prasa jak i rozgłośnie radiowe czerpały wiadomości również z innych, niż polskie źródeł informacji, zwłaszcza w końcowym etapie wojny.

Prośby o interwencję

Członkowie polskiego ruchu oporu, przesyłając informacje na Zachód, kierowali się nie tylko chęcią dokumentowania popełnianych zbrodni. Liczyli również na interwencję ze strony aliantów. Sądzili, że podjęcie akcji międzynarodowej mogłoby przynieść pewne korzystne dla więźniów zmiany. Dlatego też przedstawiali sugestie i prośby o działanie w tej sprawie.

Przykładowo depesza (z datą 5 kwietnia 1944 r.) Delegata Rządu, która dotarła do Londynu 5 czerwca 1944 r., zawierała informacje o wymordowaniu w Birkenau Żydów przywiezionych z getta Theresienstadt oraz apel, aby powiadomić drogą radiową pozostałych w tym getcie Żydów, a także Międzynarodowy Czerwony Krzyż o popełnionej przez nazistów zbrodni.

W depeszy z kraju do premiera Stanisława Mikołajczyka z lipca 1944 r. informującej o masowym mordowaniu w komorach gazowych Żydów z Węgier znalazła się sugestia, że „ostra propaganda może osłabić tempo likwidacji”.

„Lista katów Auschwitz”

Członkowie obozowego ruchu oporu próbowali również wywrzeć presję na esesmanów z załogi obozowej, wysyłając w pierwszej połowie 1944 r. wykaz tych spośród nich, którzy w największym stopniu odpowiadali za zbrodnie. Wykaz ten został przedstawiony jako „lista katów Oświęcimia” w jednej z audycji BBC z zaznaczeniem, że na wszystkich wymienionych zapadł wyrok śmierci. Według późniejszych raportów ruchu oporu ogłoszenie listy miało wywrzeć wrażenie na esesmanach.