Aktualności
Wysiedlenia ludności polskiej jako konsekwencja tworzenia strefy interesów obozu
4 marca 2006 r. w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau odbędzie się konferencja popularno-naukowa na temat wysiedleń ludności polskiej, będących konsekwencją tworzenia strefy interesów obozu. Jest ona organizowana w 65. rocznicę wysiedleń ludności polskiej z Babic, Broszkowic, Brzezinki, Boru i Bud (przysiółki Brzeszcz) Harmęż, Pław i Rajska.
Wysiedlenia rozpoczęły się 8 marca 1941 roku i trwały z przerwami do 12 kwietnia. Podczas konferencji będzie również mowa o wysiedleniach ludności polskiej z Oświęcimia-Zasola, które miały miejsce w 1940 roku.
Organizator konferencji, Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście (MCEAH) zaprasza do wzięcia w niej udziału nauczycieli, pedagogów oraz wszystkich zainteresowanych problematyką Auschwitz. Także mieszkańców ziemi oświęcimskiej, której tragiczne losy omawiane będą w trakcie konferencji. Zajęcia prowadzić będą historycy i muzealnicy pracujący w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau.
Cieszymy się bardzo, że ten ciekawy i ważny temat, jakim dla mieszkańców ziemi oświęcimskiej jest sprawa wysiedleń w okresie wojny, będzie dalej poruszany - mówi Andrzej Kacorzyk, kierownik organizacyjny MCEAH. - W dalszym upowszechnieniu wiedzy o ziemi oświęcimskiej wśród jej mieszkańców mają także pomóc materiały, które chcemy wydać.
Józefa Paszek z domu Bieżańska, zamieszkała w Pławach nr 13 w relacji, złożonej w 1966 r., tak wspomina moment wysiedleń: „W sobotę 8 marca 1941 roku przyjechały do wioski 4 ciężarowe samochody (…) uzbrojeni SS-mani (…) rozeszli się do poszczególnych domów wydając mieszkańcom rozkaz natychmiastowego opuszczenia. Nie pozwolono nam zabrać naszych rzeczy ani jedzenia. (…) W poniedziałek rano postawiono wagony kolejowe, do których nas załadowano i pod eskorta odwieziono nas do Gorlic. Razem z nami jechali Żydzi oświęcimscy z rodzinami. Na stacji w Gorlicach odebrała nas granatowa policja. Polaków odprowadzono do bożnicy żydowskiej, Żydów do kościoła katolickiego.”
Łącznie w związku z założeniem i rozbudową obozu koncentracyjnego Auschwitz Niemcy wysiedlili z Oświęcimia i pobliskich wsi łącznie co najmniej 5 tysięcy Polaków. Ponadto hitlerowcy deportowali do pobliskich gett całą żydowską ludność Oświęcimia - łącznie około 7 tysięcy osób. Zniszczono w sumie osiem wsi i rozebrano ponad sto budynków znajdujących się na terenie miasta Oświęcim, w bezpośrednim sąsiedztwie obozu Auschwitz I.
Przypomnienie tego tragicznego wydarzenia z historii ziemi oświęcimskiej jest kolejną okazją ukazania, jak dalece nazistowskie plany podboju Wschodu zmieniły losy zwyczajnych ludzi, mieszkańców Oświęcimia i okolic - mówi dr Jacek Lachendro z Centrum Edukacji.
Konferencja odbędzie się w godzinach 9-15, w sobotę 4 marca br., w sali konferencyjnej w bloku 12 na terenie Muzeum.
Program obejmuje 8 godzin dydaktycznych. Nauczyciele otrzymują zaświadczenia i materiały konferencyjne. Koszt uczestnictwa w sesji wynosi 35 zł od osoby, płatne na miejscu. Organizator nie zwraca kosztów podróży. Wyżywienie oraz ubezpieczenie we własnym zakresie.
Koordynacja projektu:
dr Jacek Lachendro, Ewa Matlak
Tel.: 033 844 80 64 lub 033 844 80 63
Fax: 0-33-8431934
E-mail:
Program sesji
- 09.00 -10.00 Plany przekształcenia terenu przyobozowego KL Auschwitz w latach 1940-43. Wykład wprowadzający - dr Piotr Setkiewicz
- 10.00 -11.30 Wysiedlenia ludności z Oświęcimia i okolicznych wsi w latach 1940-41. Wykład - dr Jacek Lachendro
- 11.30 -12.00 Przerwa na kawę
- 12.00 -13.30 Exodus wypędzonych. Zajęcia warsztatowe - Alicja Białecka
- 13.30 -15.00 Ziemia Oświęcimska w okresie przed i powojennym. Zmiany w topografii terenu. Zajęcia warsztatowe - dr Jacek Lachendro
Rozwój obozu koncentracyjnego Auschwitz a losy okolicznej ludności
Wysiedlenia w związku z powstaniem Auschwitz I
Wiosną 1940 roku władze SS założyły na przedmieściach Oświęcimia obóz koncentracyjny, do którego 14 czerwca przybył pierwszy transport polskich więźniów politycznych. W celu pozbycia się niewygodnych świadków, a także uniemożliwienia miejscowej ludności kontaktów z więźniami i utrudnienia tym ostatnim ucieczek władze obozowe wysiedliły już 19 czerwca 1940 roku mieszkańców tzw. Osady Barakowej, znajdującej się w bezpośrednim sąsiedztwie obozu. Natomiast w lipcu i listopadzie tego samego roku oraz kwietniu 1941 usunęły ludność z lewobrzeżnej dzielnicy Oświęcimia – Zasola. Po usunięciu ludności zdecydowana większość budynków została rozebrana, a pozyskany materiał wykorzystany do rozbudowy obozu. Część niezburzonych budynków została przeznaczona dla rodzin SS-manów z załogi obozowej i niemieckich fachowców zatrudnionych przy budowie fabryki chemicznej należącej do koncernu IG Farben.
Wysiedlenia i zniszczenia związane z rozbudową obozu
Drugi etap wysiedleń miał miejsce w marcu i kwietniu 1941 r. W tym przypadku zostały one przeprowadzone w związku z planami: rozbudowy KL Auschwitz tak, aby mógł pomieścić 30 tysięcy osób, a nie tak jak dotychczas 10 tysięcy; budowy na terenie Brzezinki obozu dla 100 tysięcy jeńców wojennych; budowy przez niemiecki koncern IG Farben fabryki kauczuku syntetycznego i dostarczenia 10 tysięcy więźniów do pracy przy jej budowie; utworzenia wokół istniejącego obozu koncentracyjnego obszaru dworskiego SS, w którym zamierzano rozwinąć gospodarkę rolno-hodowlaną i rybną.
8 marca 1941 r. naziści wysiedlili bez uprzedzenia, w ciągu kilkudziesięciu minut, mieszkańców wsi Pławy. Następnego dnia większość z nich wywieźli do Gorlic. Natomiast pracowników kopalni „Brzeszcze” przesiedlono do pobliskich Brzeszcz i Jawiszowic. Akcja wysiedleńcza, która wówczas została rozpoczęta, trwała z przerwami do końca kwietnia i objęła mieszkańców Boru i Bud (przysiółki Brzeszcz), Harmęż, Rajska, Brzezinki, Babic i Broszkowic. Zostali oni wywiezieni do Generalnego Gubernatorstwa oraz do pobliskich miejscowości na Górnym Śląsku (Bojszowy, Jedliny, Wola) i w powiecie bielskim (Dankowice, Osiek, Grojec, Monowice, Dwory). Część z nich, zwłaszcza młodych ludzi, skierowano na roboty przymusowe do Niemiec. Natomiast kolejarze i górnicy zostali osiedleni w Oświęcimiu, Brzeszczach, Jawiszowicach i Przecieszynie. Jedynie w Babicach pozwolono pozostać pracownikom kolei, a w Rajsku robotnikom pracującym w tamtejszym gospodarstwie rolnym i żwirowni. W 1942 r. pozwolono wrócić do swoich domów wysiedlonym górnikom z Bud i częściowo z Boru.
Na zajętym obszarze władze obozowe przejęły cały inwentarz żywy i ruchomy oraz wszystkie nieruchomości. Domy i zabudowania były systematycznie burzone, a pozyskany materiał budowlany wykorzystany do budowy obozu w Brzezince (KL Auschwitz II) oraz podobozów: Babitz, Harmense, Budy, Rajsko. W rezultacie w Brzezince, Pławach i Harmężach zniszczono ponad 90 % gospodarstw (w Brzezince z przeszło 500 budynków mieszkalnych zostało sześć oraz szkoła, remiza strażacka i dom gromadzki), natomiast w Babicach, Broszkowicach, Borze i Rajsku ponad 40 %.
W marcu i z początkiem kwietnia 1941 r. władze niemieckie deportowały do Chrzanowa, Będzina i Sosnowca całą żydowską ludność Oświęcimia w celu uzyskania mieszkań dla niemieckich pracowników IG Farben. Większość z deportowanych Żydów zginęła później w KL Auschwitz.
Należy pamiętać, że w roku 1941 władze okupacyjne prowadziły również akcje wysiedleńcze ludności z dalej położonych miejscowości, m.in. z Bielan, Osieka, Nowej Wsi, Piotrowic, Polanki Wielkiej, Witkowic, Zatora. Wiązały się one z realizacją tzw. polityki umacniania niemczyzny na terenach zaanektowanych przez Trzecią Rzeszę. Miejsce wysiedlonych zajmowali osadnicy niemieccy z północnej Bukowiny i Besarabii. W 1942 r., w związku z budową fabryki chemicznej IG Farben, wysiedlono także mieszkańców Monowic.
Łącznie w związku z założeniem i rozbudową obozu koncentracyjnego Auschwitz Niemcy wysiedlili z Oświęcimia i pobliskich wsi łącznie co najmniej 5 tys. Polaków. Ponadto hitlerowcy deportowali do pobliskich gett całą żydowską ludność Oświęcimia - łącznie około 7 tysięcy osób. Zniszczono w sumie osiem wsi i rozebrano ponad sto budynków znajdujących się na terenie miasta Oświęcim, w bezpośrednim sąsiedztwie obozu Auschwitz I.
[opr. dr Jacek Lachendro]
