Aktualności
„Tragedia. Męstwo. Wyzwolenie.” Nowa wystawa rosyjska w Muzeum Auschwitz.
W 68. rocznicę wyzwolenia byłego niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz w Muzeum oficjalnie otwarto nową wystawę rosyjską „Tragedia. Męstwo. Wyzwolenie”. Mieści się ona w bloku 14 byłego obozu Auschwitz I, jednym z dziewięciu, w których w październiku 1941 r. ulokowano tysiące radzieckich jeńców wojennych.
W uroczystości wzięli udział m.in. przewodniczący Dumy Państwowej Federacji Rosyjskiej Siergiej Naryszkin oraz wicemarszałek Sejmu RP Jerzy Wenderlich, ministrowie kultury Rosji i Polski Władimir Medinski oraz Bogdan Zdrojewski, a także dyrektor Muzeum Wielkiej Wojny Ojczyźnianej w Moskwie Władimir Zabarowski oraz dyrektor Muzeum Auschwitz dr Piotr M.A. Cywiński.
— Pamięć o tym, co przeżyli więźniowie i jeńcy wojenni w obozach koncentracyjnych, powinna zachować się w muzeach, filmach, pomnikach, podręcznikach, ale przede wszystkim – w pamięci nas wszystkich, w naszym niezłomnym i zdecydowanym dążeniu do zapobieżenia ludobójstwu i innym zbrodniom przeciwko ludzkości — powiedział podczas otwarcia ekspozycji minister Władimir Medinski.
Prace nad przygotowaniem wystawy trwały kilka lat, podczas których prowadzono szczegółowe rozmowy co do jej zawartości i kształtu.
— Nowa wystawa rosyjska powstawała długo, to prawda. Odzwierciedla to głębokie czasami różnice w pamięci historycznej — zauważył dyrektor Muzeum Auschwitz dr Piotr M.A Cywiński. — Dobrze się zatem stało, że rozmowy poszły w końcu dobrym torem i udało się doprowadzić do otwarcia wystawy. Sądzę, że jeśli jest jakieś wydarzenie w naszej wspólnej historii, które nie powinno dzielić, to jest to tragedia konkretnych ofiar, cierpiących i ginących w obozie Auschwitz — podkreślił.
Pierwszy ekran na otwartej wystawie prezentuje mapy Europy z sierpnia 1939 r., sprzed wybuchu wojny, oraz z czerwca 1941 r., sprzed operacji Barbarossa, czyli sprzed ataku Niemiec na ZSRR.
— Przy przygotowaniu wystawy wzięto pod uwagę ponad 2500 różnorodnych źródeł dokumentalnych z wielu archiwów, muzeów, prywatnych kolekcji Rosji oraz Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau. Niemała ich część jest publikowana po raz pierwszy: w gablotach, na ekranach, czy w komputerowych bazach danych — powiedział dyrektor Centralnego Muzeum Wielkiej Wojny Ojczyźnianej Władimira Zabarowski. — Ekspozycja przywiązuje szczególną uwagę do tragedii jeńców radzieckich w Auschwitz. To właśnie oni i Polacy byli pierwszymi, na których tu, w Auschwitz, wypróbowano działanie gazu Cyklon B. To ich pierwszych zaczęto tatuować, zastępując imiona i nazwiska numerami — podkreślił dyrektor Zabarowski.
Oprócz tematu wyzwolenia, nowa ekspozycja omawia także następujące tematy:
• „Tragedia radzieckich jeńców wojennych” — pokazujący politykę nazistowskich Niemiec wobec radzieckich jeńców wojennych, ich los w różnych obozach jenieckich, przede wszystkim jednak w obozie Auschwitz. W Auschwitz stanowili oni czwartą pod względem liczebności grupę więźniów, traktowaną przez władze obozowe ze szczególnym okrucieństwem. Spośród przywiezionych do obozu ok. 15 tysięcy jeńców w ostatnim apelu, w styczniu 1945 r., uczestniczyło tylko 96 jeńców.
• „Reżim okupacyjny”, pokazujący politykę okupanta niemieckiego wobec ludności cywilnej na okupowanych terenach ZSRR.
• „Ludność cywilna z terenów ZSRR w obozie Auschwitz” — w tej części pokazano los cywilów deportowanych od 1942 r. do Auschwitz, wśród których dużą liczbę stanowiły kobiety i dzieci.
Ekspozycję zamykają fotografie więźniów i więźniarek oraz rysunki Zinowija Tołkaczewa, artysty i żołnierza Armii Czerwonej, narysowane przez niego po wyzwoleniu obozu. Obrazy, a także swoje wrażenia i przeżycia artysta utrwalił (ze względu na brak papieru) na oryginalnych formularzach obozowych dokumentów, m.in. papeterii komendantury, co nadaje im dodatkowej wymowy.
Przestrzeń wystawiennicza została zaaranżowana przy pomocy zarówno tradycyjnych form, takich jak plansze czy instalacje, jak i przy użyciu nowoczesnych prezentacji multimedialnych, użytych do przekazu fragmentów archiwalnych filmów czy dokumentów. Co ważne wystawa, poza przestrzenią narracyjną, ma także miejsce służące edukacji oraz upamiętnianiu.
Pierwsza próba stworzenia nowej wystawy rosyjskiej na terenie Muzeum Auschwitz, która zastąpiłaby ekspozycję stworzoną jeszcze w czasach radzieckich, miała miejsce w 2005. Jednak wówczas nie doszło do jej otwarcia.
Zaistniałe rozbieżności merytoryczne dotyczyły nazewnictwa ziem i ludności, które w wyniku działań ZSRR wynikających z ustaleń paktu Ribbentrop-Mołotow znalazły się pod kontrolą ZSRR w latach 1939-1941. Chodzi tu o ziemie państw bałtyckich, wschodnie tereny Rzeczypospolitej oraz część Rumunii, których ludność nie może być traktowana jako obywatele ZSRR, gdyż nie zrzekła się ona dobrowolnie swego dotychczasowego obywatelstwa i nie przyjęła w drodze suwerennej decyzji obywatelstwa sowieckiego. Stanowisko Muzeum poparła wówczas Międzynarodowa Rada Oświęcimska, w której zasiadali eksperci z takich krajów, jak: Anglia, Francja, Niemcy, Izrael, Polska, czy Stany Zjednoczone. Ich zadaniem było opiniowanie postępu prac.
Do rozmów na temat nowej wystawy rosyjskiej powrócono w 2007 r. Obie strony zgodziły się wówczas, że należy znaleźć takie rozwiązanie, które nie będzie konfliktogenne, a zarazem, które odzwierciedlać będzie fakty historyczne.
Ważnym przełomem w pracy nad utworzeniem całościowej ekspozycji rosyjskiej była decyzja o wykonaniu jej pierwszego elementu, tj. wystawy na temat „Wyzwolenia KL Auschwitz” przygotowanej wspólnie przez Centralne Muzeum Wielkiej Wojny Ojczyźnianej 1941-1945 oraz Muzeum Auschwitz. Ekspozycja ta została ona otwarta w styczniu 2010 r. i opowiada o samym momencie wyzwolenia obozu Auschwitz przez żołnierzy Armii Czerwonej 27 stycznia 1945 r., ratowaniu więźniów Auschwitz, a także o wydarzeniach, które miały miejsce bezpośrednio po wyzwoleniu. Teraz wystawa ta została włączona do nowej ekspozycji.
Organizatorem nowej ekspozycji jest Centralne Muzeum Wielkiej Wojny Ojczyźnianej 19411-1945 w Moskwie, którego dyrektorem jest Władimir Iwanowicz Zabarowski. Scenariusz powstał w ścisłej współpracy z pracownikami Muzeum Auschwitz. Projekt wystawy oraz jej montaż został wykonany przez Republikańskie Centrum Muzealne GIM pod dyrekcją Olgi Sokołowej.
