Aktualności
Prawo nie może być wolne od wartości
„Rola wymiaru sprawiedliwości w przeciwdziałaniu nienawiści i dyskryminacji” – to tytuł dyskusji panelowej, która 4 listopada odbyła się w budynku tzw. Sauny na terenie byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau.
Wzięli w niej udział: Prezes Trybunału Konstytucyjnego Andrzej Rzepliński, Wiceprezes Naczelnego Sądu Administracyjnego Marek Zirk-Sadowski, Rzecznik Praw Obywatelskich Irena Lipowicz, Prokurator Generalny Andrzej Seremet oraz dyrektor Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau Piotr M.A. Cywiński. Słuchaczami byli polscy prokuratorzy, sędziowie i inni przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości.
W swoim wystąpieniu, które otwierało konferencję, dyrektor Cywiński przypomniał kilka najgłośniejszych wydarzeń z ostatnich lat, kiedy to sprawy związane z użyciem nazistowskich symboli i gestów, antysemickich sformułowań, czy też języka nienawiści były przez wymiar sprawiedliwości umarzane. – W każdym z tych wyroków, tryumf metodycznie zorganizowanej, ideologicznie zespolonej nienawiści i pogardy znajduje bezpośrednią zachętę do podniesienia coraz dumniej głowy – mówił.
– Z pobłażliwości rodzi się przyzwolenie. Przyzwolenie rodzi bezkarność, zachęca to eskalacji, odsuwa granice. Przyzwolenie jest pojęciem, którego brzmienie w Miejscu, w którym się znajdujemy, powoduje ciarki na plecach. Wolnością słowa nie można uzasadniać chowania głowy w piasek. Zwłaszcza w Polsce, gdzie w tymże piasku nadal leżą ludzkie popioły – podkreślił dyrektor Cywiński.
Prezes Trybunału Konstytucyjnego Andrzej Rzepliński podkreślił, że istnieją narzędzia ku temu, aby przeciwdziałać nienawiści i dyskryminacji, jednak pamiętać należy, że wolność słowa jest jedną z dwóch podstawowych wolności, które nam przysługują. – Ci, którzy chcą przeciwdziałać nienawiści zawsze będą słabsi i zawsze limituje ich prawo, którego chcą przestrzegać. Zawsze testowani są przez to, że konstytucja na coś nie pozwala, że musimy nawet tym najgorszym zapewnić uczciwy proces – powiedział.
– Dla sędziów i prawników takie sprawy są wielkim wyzwaniem, bo stąpają po cienkiej linii. Musimy przeciwdziałać, ale tu naszymi sojusznikami muszą być nauczyciele, a także rodzice. Bez nich jesteśmy niewiele w stanie zrobić. Tylko do pewnego stopnia jesteśmy w stanie osiągnąć sukces. Zawsze będą przypadki takie, których nie sposób nie tylko tolerować, ale i potem zrozumieć – zaznaczył Prezes Trybunału Konstytucyjnego.
Wiceprezes Naczelnego Sądu Administracyjnego Marek Zirk-Sadowski podkreślił, że prawo jest sądzeniem człowieka przez człowieka. – Jakość człowieka decyduje o jakości sądu. Sprawiedliwość jest właściwością, która ma aspekt moralny. To nie może być aspekt tylko proceduralny, czy formalny. Jeżeli orzekamy, to musimy o tym myśleć – zaznaczył.
– Zamknięcie się w legalizmie i niedostrzeganie potrzeby budowy naszych wyroków i orzeczeń również na zasadzie proporcjonalności, a także niedostrzeganie podłoża, jakim są prawa człowieka, prowadzi do pewnych wynaturzeń nawet bardzo dobrych systemów prawnych. Bardzo łatwo wpaść w mechanizmy prawa nieludzkiego poprzez złą interpretację, przez niedostrzeganie pewnych wartości, które trzeba do systemu prawa wprowadzić, żeby nie zapłacić takiej ceny, jaką zapłacili Niemcy, zapominając o tym wymiarze prawa – powiedział.
– Zaraza prawna zaczęła się od przekonania, że może być prawo wolne od wartości. My wiemy, że prawo wolne od wartości nie istnieje. Nie poddawajmy się pesymizmowi. Usuwanie zła to konkretna praca, konkretna misja do zrobienia. Elity społeczne mają konkretne zadanie w społeczeństwie – mówiła Rzecznik Praw Obywatelskich Irena Lipowicz.
– Dzisiejszy dzień jest dla mnie dniem przełomu, a nie momentem pesymizmu. Jest nowym otwarciem. Mam nadzieję, że w zakresie sądownictwa też będziemy mieli takie przebudzenie, w coraz trudniejszym otoczeniu międzynarodowym. Nie ma już czasu na zamykanie oczu. I dlatego mam nadzieję, że to początek nowej zmiany. Za to, że państwo jesteście, chciałam podziękować, i poprosić o wolę walki i podjęcie przewodnictwa elit, która jest obowiązkiem sędziów i prokuratorów – podkreśliła Lipowicz. Rzecznik Praw Obywatelskich wyraziła nadzieję, że podobne spotkania prawników w Miejscu Pamięci Auschwitz będą odbywały się każdego roku.
Do miejsca, w którym odbywała się debata odniósł się Prokurator Generalny Andrzej Seremet – Ta machina śmierci, w sercu której się znajdujemy, została w niemałym zakresie inicjowana przez prawników. Nie byłoby tych haniebnych ustaw norymberskich, gdyby nie prawnicy, nie byłoby organizacji administracyjnej państwa niemieckiego, gdyby nie udział prawników. My, jako prawnicy w ogóle, powinniśmy być zmuszeni do głębszej refleksji także od tej strony – mówił.
– To nie tylko my, jako prawnicy, prokuratorzy i sędziowie mamy tu swoją rolę. Trzeba patrzeć na to znacznie szerzej, jak na problem społeczny – zaznaczył Prokurator Generalny. – Mamy trzy filary: rodzina, kościół i szkoła. Jeżeli te trzy filary nie spełnią swojego zadania w procesie wychowania młodego człowieka i uświadamiania mu tego, czym jest nienawiść rasowa i do czego może doprowadzić, to wtedy my, na samym końcu, jako ostatnie ogniwo, jesteśmy zdani na to, żeby stosować elementy prawa karnego, które może, ale nie musi przynieść rezultatu – powiedział.
Podczas konferencji Rzecznik Praw Obywatelskich Irena Lipowicz wręczyła dyrektorowi Muzeum odznakę honorową RPO „Za Zasługi dla Ochrony Praw Człowieka”. Jest to wyróżnienie za szczególne osiągnięcia w dziedzinie ochrony praw człowieka. – To było nasze wspólne przekonanie – zarówno mojego poprzednika Janusza Kochanowskiego, jak i moje – że osobą zasługującą na to wyróżnienie jest Piotr Cywiński – osoba, która pozwoliła nam odzyskać miejsce w międzynarodowej debacie mówienia o Zagładzie i przedstawiania Polski jako strażnika pamięci – powiedziała prof. Lipowicz.
Na zakończenie spotkania wszyscy uczestnicy oddali hołd ludziom, którzy oddali swoje życie w walce o ideały państwa prawa – przedstawicielom wymiaru sprawiedliwości, którzy byli ofiarami obozu Auschwitz. Według historyków Miejsca Pamięci do obozu Auschwitz Niemcy skierowali ok. 500 polskich adwokatów, sędziów, prokuratorów i notariuszy. Przy znajdujących się w pobliżu budynku Sauny ruinach komory gazowej i krematorium V goście pozostawili symboliczne znicze.
Całość spotkania można obejrzeć na naszym kanale YouTube.
