Aktualności
Nowa analiza początków mordowania w komorach gazowych w obozie Auschwitz-Birkenau
Początki zagłady Żydów w KL Auschwitz w świetle materiałów źródłowych, nowa polsko-angielska publikacja Muzeum, opowiada — poprzez analizę 74 archiwalnych dokumentów, w większości nigdzie dotąd nie publikowanych — o przygotowaniach do masowego mordowania Żydów w komorach gazowych i o przeobrażaniu obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau w ośrodek natychmiastowej zagłady. Autorami opracowania są historycy Centrum Badań Muzeum: Igor Bartosik, Łukasz Martyniak oraz Piotr Setkiewicz.
— W obszernej literaturze dotyczącej dziejów KL Auschwitz kwestia początków zagłady Żydów w komorach gazowych pozostawała przez wiele lat jedną z najmniej zbadanych. Nie wynikało to, jak się wydaje, z niedoceniania tematu, ale raczej z niedostatku materiałów źródłowych. Dopiero z chwilą odtajnienia przechowywanych w Moskwie akt Centralnego Zarządu Budowlanego SS, możliwym stało się dotarcie do niemieckich dokumentów, które w dużej mierze pozwoliły na uzupełnienie wiedzy na temat funkcjonowania pierwszych komór gazowych — powiedział dr Piotr Setkiewicz, kierownik Centrum Badań Muzeum.
Dokumenty odnalezione w wyniku obszernych kwerend przeprowadzonych zarówno w zespole Zentrabauleitung, jak i w pozostałych zasobach Archiwum, zostały ułożone w sześciu działach tematycznych: dzieje komory gazowej przy krematorium I w obozie Auschwitz I, funkcjonowanie prowizorycznych komór gazowych w Birkenau, drewniane baraki wykorzystywane jako rozbieralnie dla ludzi mordowanych w prowizorycznych komorach gazowych, historia rampy kolejowej, na której dokonywano selekcji deportowanych do Auschwitz Żydów, powstanie i pierwszy rok istnienia Sonderkommando oraz prowadzone w obozie masowe morderstwa, tzw. akcje specjalne.
— Dzięki odnalezionym dokumentom jesteśmy dziś w stanie doprecyzować w dużej mierze chronologię zdarzeń, czy też potwierdzić fakty znane do tej pory jedynie z relacji świadków. Należy jednak pamiętać, że w dokumentach zazwyczaj nie ma treści odnoszących się wprost do zabójstw w komorach gazowych, a interpretacja wpisów wymaga niekiedy szczegółowej znajomości zarówno innych dokumentów, jak i obozowych realiów — dodał Piotr Setkiewicz. Dlatego też każdy dokument prezentowany w publikacji opatrzony jest komentarzem historycznym, a całość poprzedza bardzo szczegółowy wstęp.
W książce znaleźć można bardzo różnorodne . To m.in. wykaz prac realizowanych przez niemiecką firmę Schlesische Industriebau Lenz & Co. z 8 lipca 1942 r., gdzie znajduje się zapis o „wstawieniu drzwi do drugiej komory gazowej” — prace te dotyczyły adaptacji na komorę gazową jednego z domów mieszkalnych. Jest tam również protokół z narady z 21 maja 1943 roku, w którym w części wstępnej, przedstawiając ogólnie historię obozu wspomniano, iż obecnie prowadzi się w nim akcję „rozwiązania kwestii żydowskiej”.
Wśród analizowanych dokumentów jest również karta magazynowa, na której 23 kwietnia 1942 r. odnotowano wydanie 400 kg pakowanego wapna oraz 300 kg cementu na potrzeby Sonderkommando — wapno wykorzystywano jako środek dezynfekcyjny przy zakopywaniu ciał w masowych mogiłach. To najwcześniejszy ze znanych dokumentów , w którym wspomniano o istnieniu w Birkenau takiego komanda. Jest też zezwolenie z 14 września 1942 r. na wyjazd pięciu ciężarówek i jednego pojazdu konwojowego do KL Auschwitz — wraz z adnotacją, iż pojazdy te mają znaleźć natychmiastowe zastosowanie przy realizowanych akcjach specjalnych.
Zdaniem Piotra Setkiewicza analiza źródeł związanych z początkami Zagłady prowadzonej w Auschwitz ma także znaczenie symboliczne. — Auschwitz zazwyczaj kojarzony jest przede wszystkim z wielkimi krematoriami projektu firmy Topf. Zlokalizowane na obrzeżach Birkenau prowizoryczne komory gazowe są natomiast znane tylko nielicznym. Choć prymitywne pod względem konstrukcji, oba bunkry w praktycznym użytkowaniu okazały się nadzwyczaj efektywne: w okresie od marca 1942 do kwietnia 1943 r. zamordowano w nich ok. 250 tysięcy osób. Oznacza to, że nawet gdyby władze obozowe poprzestały na wykorzystaniu samych bunkrów, to nie przeszkodziłoby to w realizacji zbrodniczych zamiarów — podkreślił Piotr Setkiewicz.
Książkę „Początki zagłady Żydów w KL Auschwitz w świetle materiałów źródłowych” można kupić w internetowej księgarni Muzeum Auschwitz.
