Aktualności
Konferencja poświęcona muzyce i przemocy w Auschwitz
„Muzyka, pamięć, przemoc w Auschwitz-Birkenau” to tytuł konferencji, która odbyła się w Międzynarodowym Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście w dniach 26–28 listopada 2025 r. Projekt został zorganizowany przez Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Instytut Badań nad Teatrem Muzycznym (fimt) Uniwersytetu w Bayreuth we współpracy z Miejscem Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau.
Ponad 60 osób z 6 krajów podjęło się analizy i dyskusji, jak funkcjonuje dziś pamięć o muzyce i przemocy w niemiecim nazistowskim obozie koncentracyjnym i zagłady Auschwitz. Celem spotkania było przyczynienie się do refleksji, dyskusji i bardziej zniuansowanego zrozumienia praktyk muzycznych w obozach w ogóle, a w szczególności ich związku z praktykami przemocy, a także wspieranie międzynarodowej wymiany i dialogu międzykulturowego między Polską a Niemcami oraz aktywne zaangażowanie młodych naukowców, aby pomóc wzmocnić kulturę pamięci o Zagładzie.
– Niniejsza konferencja poświęcona jest powiązaniom między muzyką, przemocą i pamięcią w kontekście nazistowskich niemieckich obozów i Holokaustu. Przez dziesięciolecia Ocalali z Auschwitz dzielili się swoimi wspomnieniami ze światem. Spotkanie z Ocalałym było zawsze głęboko poruszającym doświadczeniem. Ale co teraz, gdy odwiedzający Auschwitz mają coraz mniej okazji, aby spotkać się z Ocalałymi osobiście? Uważam, że tam, gdzie nie możemy już spotkać się bezpośrednio ze Świadkiem, zamiast niego przemawiać może sztuka. Muzyka może przemówić – jako forma wyrazu, która silnie kształtuje nasze emocje i nasze rozumienie świata. Może pomóc nam zrozumieć, jak w Auschwitz muzyka mogła zarówno zabijać, jak i ratować; być ucieczką i więzieniem; formą wolności i ucisku – powiedział Andrzej Kacorzyk, dyrektor MCEAH podczas otwarcia konferencji.
– Zważywszy na to, jak ważne miejsce w naszej pamięci historycznej zajmuje KL Auschwitz, tym pilniejsze wydawało się organizatorom konferencji gruntowne przebadanie relacji łączącej muzykę z przemocą. Ten budzący sprzeciw związek nie był w naszych oczach ani okazjonalny, ani przypadkowy. Przez załogę obozu został przewidziany i perfidnie wykorzystany. Ale wykorzystywanie muzyki do poniżania i torturowania więźniów – a działo się tak przecież wszędzie, gdzie powstawały obozy koncentracyjne i zagłady – wynikało także z samego charakteru sztuki, która niezależnie od tego, jak bardzo wydawałaby się abstrakcyjna i pozbawiona semantyczności, najsilniej ze wszystkich wpływa na emocje – powiedział prof. Krzysztof Kozłowski z Instytutu Filmu Mediów i Sztuk Audiowizualnych na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu.
– Dobrze znane jest to z relacji świadków, którzy do końca życia nie mogli już słuchać tego lub innego kompozytora. I właśnie z takiej perspektywy chcieliśmy spojrzeć na wszystkie dotychczas rozpoznane zadania muzyki w KL Auschwitz. Do rozmowy na ten temat zaprosiliśmy wybitnych badaczy i badaczki z całego świata, by wraz z nami zastanowili się nad tym, co nieoczywiste i nieprzebadane. Jakież to okrutne, kiedy to, co szczerze kochamy i traktujemy neutralnie, zwraca się przeciwko nam i – zamiast nieść pocieszenie – zadaje jedynie ból – dodał prof. Anno Mungen, dyrektor Instytutu ds. Badań nad Teatrem Muzycznym (Forschungsinstitut für Musiktheater) Uniwerstetu w niemiecim Bayreuth.
W programie konferencji znalazły się prezentacje uznanych naukowców z Polski, USA, Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii i Niemiec. Poruszono między innymi następujące tematy:
• „Muzyka, rytuał i kontekst ludobójstwa”
• „Muzyka i przemoc w obozach nazistowskich: w kierunku podejścia topograficznego”
• „Kontrola spojrzenia w filmach „Syn Szawła” i „Strefa interesów””
• „Orkiestry i muzyka w KL Auschwitz z perspektywy więźniów i esesmanów (na podstawie relacji i wspomnień ocalałych)”
• „Wśród popiołów Auschwitz. O archeologii Andrzeja Brzozowskiego”
• „Gromadzenie i ucieleśnianie repertuaru muzycznego Auschwitz jako żywego archiwum: projekt Resonances”
Uczestnicy konferencji zwiedzili również teren byłych obozów Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau, skupiając się na muzyce i jej roli w rzeczywistości obozowej, a także obejrzeli film „Lilac/Bez” – krótki eksperymentalny dokument współtworzony przez Laurę Morowitz, starszą współpracowniczkę ds. badań i programowania WCHC. Film przedstawia Laurę i dwie jej córki, Isabelle i Olivię Schechter, podczas podróży po Polsce, podczas której odwiedzają dawne sztetle Chmielnik i Stopnica, gdzie urodzili się dziadkowie Laury.
Organizatorzy planują opublikować w 2026 r. publikację pokonferencyjną zawierającą referaty prelegentów.
