Aktualności
Kadra dowódcza SZP-ZWZ-AK w Auschwitz - nowa publikacja Muzeum i IPN
Ukazała się książka Kadra dowódcza SZP-ZWZ-AK w Konzentrationslager Auschwitz 1940-1945 autorstwa historyka Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau dr. Jerzego Dębskiego. Publikacja, wydana nakładem oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach we współpracy z Muzeum, dostępna jest m.in. w księgarni internetowej Miejsca Pamięci Auschwitz.
Licząca ponad 500 stron publikacja prezentuje strukturę SZP-ZWZ-AK oraz najważniejsze powody aresztowań, w wyniku których żołnierze polskiego podziemia trafiali do niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz. Było ich łącznie 192, a w obozie życie straciło 104.
Autor publikacji, opierając się na rozległej bazie źródłowej, ustalił losy wielu oficerów SZ-ZWZ-AK w obozie, starannie opracowując ich słownik biograficzny stanowiący obszerną część tej publikacji. Każda nota biograficzna opatrzona jest szczegółową bibliografią. — Życiorysy te świadczą o oporze i nierównej walce polskiej konspiracji z niemieckim nazizmem, a jednocześnie tworzą tragiczny obraz związków obozu Auschwitz z Polskim Państwem Podziemnym — powiedział historyk Muzeum dr Adam Cyra.
W tym roku mija 68 lat od chwili, kiedy w dniu 14 lutego 1942 r. Związek Walki Zbrojnej przekształcił się w Armię Krajową.
Jerzy Dębski: „Kadra dowódcza SZP-ZWZ-AK w Konzentrationslager Auschwitz 1940-1945”
Katowice-Oświęcim 2009
Wydawcy: IPN o. Katowice, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau
558 s., 17 x 24 cm, okładka twarda
ISBN: 978-83-7629-101-7
Komenda Główna Służby Zwycięstwu Polski/Związku Walki Zbrojnej/Armii Krajowej w czasie wojny sukcesywnie rozrastała się, poczynając od kilkuosobowego zespołu w dniu 27 września 1939 r. do 1195 oficerów, podchorążych i podoficerów w lutym 1944 r. Do tej liczby należy dodać trudną do określenia ilość szeregowych żołnierzy, która zapewne wahała się w granicach 2-3 tys. Zatem stan personalny KG SZP-ZWZ-AK wynosił około 3-4 tys ludzi.
Konspiracja i walka musiały pociągać straty w szeregach żołnierzy podziemia. Było to wkalkulowane w ryzyko przyjętej postawy wobec niemieckiego okupanta, tworząc stały element codzienności konspiracyjnej. Aresztowania wynikały z jednej strony ze sprawności zbrodniczego aparatu policyjnego przeciwnika, lecz również przyczynami aresztowań stawały się ludzka niefrasobliwość, brak wyobraźni oraz czasami nieprzestrzeganie podstawowych zasad konspiracyjnych.
Straty powodowała także eksterminacyjna polityka okupanta w stosunku do narodu polskiego. Można wskazać wiele przypadkowych aresztowań, zatrzymań w łapankach, a następnie egzekucji czy wywiezienia do obozów koncentracyjnych członków konspiracji, którzy nie zostali przez wroga nigdy zidentyfikowani.
W okresie od marca 1941 r. do lutego 1944 r. sama KG SZP-ZWZ-AK straciła w zabitych 457 i aresztowanych 1001 osób. Niewątpliwie słuszny jest pogląd, iż straty KG SZP-ZWZ-AK mogły wynosić ponad 1500 żołnierzy, lecz dokładne ustalenia w tym względzie nie są możliwe. Z tej liczby 41 prominentnych osób zostało osadzonych w KL Auschwitz, z tego 12 spośród nich tam zginęło, 2 po przeniesieniu do innego obozu, 3 w trakcie wojny, a 22 przeżyło (4 zbiegły, 4 zwolniono z obozu, po wojnie 2 osoby zamordowano podczas represji komunistycznych).
Z komend Obszarów i Okręgów, czyli drugiego szczebla dowodzenia, znalazło się w KL Auschwitz 51 osób, z tego w obozie oświęcimskim zginęło 26 osób, co stanowi odsetek ponad 50%, 5 w innych obozach, a 2 podczas wojny w innych okolicznościach (łącznie 33 osoby, prawie 65%), a przeżyło 18, co stanowi odsetek ponad 35%.
Niewątpliwie największe ilościowo straty poniosły Obszary: Lwowski (Okręgi: Lwów, Stanisławów i Tarnopol) i Krakowski (Okręgi: Kraków i Śląsk). Z tego drugiego terenu uwięziono w KL Auschwitz 20 osób, a z tej liczby zginęło 16, czyli 80%. Z dwóch najniższych poziomów konspiracyjnej struktury organizacyjnej SZP-ZWZ-AK, czyli komend Inspektoratów Rejonowych i Obwodów, osadzono w KL Auschwitz 100 osób. Z tej liczby 73 osoby zginęły, a tylko 27 przeżyło. Stąd straty śmiertelne w stosunku do tych, którzy przeżyli, wynoszą 73% do 27%.
W KL Auschwitz łącznie – z różnych szczebli dowodzenia – osadzono 192 członków kadry dowódczej SZP-ZWZ-AK. Z tej liczby 143 było oficerami służby stałej i rezerwy Wojska Polskiego, natomiast 49 nie posiadało przygotowania wojskowego.
Ich status wykształcenia kształtował się następująco: 60 osób posiadało wykształcenie wyższe (w tym 8 ukończyło wyższe szkoły oficerskie), 117 osób legitymowało się wykształceniem średnim (w tym 38 ukończyły dodatkowo szkołę podchorążych), 4 podstawowe, a w stosunku do 11 osób nie można ustalić danych dotyczących ich wykształcenia. Najstarsza z tych osób urodziła się w 1884 r., a najmłodsza z nich w 1925 r., lecz największa liczba z nich – 78 osób, tj. ponad 41%, urodziła się w przedziale czasowym 1901–1910.
Poniesione straty śmiertelne omawianej kadry dowódcze w KL Auschwitz wynoszą 104 osoby (57%), 12 w innych obozach, 7 podczas wojny (łącznie 123 osoby, tj. ponad 54%). Ustalenie pełnych strat wśród członków KG SZP-ZWZ-AK nie było możliwe w czasie trwania wojny, a także nie jest w pełni możliwe dzisiaj. Wykazy strat zamieszczane w meldunkach półrocznych dla Naczelnego Wodza i polskiego rządu emigracyjnego w Londynie były zawsze obwarowywane zastrzeżeniami, że przesłane dane są niepełne. Stwierdzenie to głównie dotyczyło terenu, ale z pewnością w jakiejś mierze można je odnieść również do Komendy Głównej SZP-ZWZ-AK.
Opracował dr Adam Cyra, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau
