Aktualności

Drzewa płaczą za deszczem... Pamięci Żydów sefardyjskich - dwudziesta pierwsza tablica w Birkenau.

W poniedziałek 24 marca 2003 r. o godz. 16.00, w rocznicę pierwszego transportu z Salonik, skierowanego przez nazistów do obozu Auschwitz, na pomniku ofiar obozu zagłady w Brzezince odsłonięta zostanie nowa tablica pamiątkowa.

24 marca 1943 r. do KL Auschwitz przybył transport 2 800 Żydów z Salonik. Jedynie 584 mężczyzn i 230 kobiet zostało skierowanych do obozu. Reszta - blisko 2 tys. osób - została zamordowana w komorach gazowych. W sumie naziści deportowali do Auschwitz 55 tysięcy sefardyjskich Żydów greckich, w tym niemal całą społeczność Salonik. W ramach „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” do obozów śmierci wysłano także sefardyjskie społeczności Holandii, Belgii, Francji i Włoch.

W uroczystościach spodziewane jest m.in. wystąpienie przedstawiciela gminy żydowskiej z Salonik i byłej więźniarki KL Auschwitz Simone Veil, przewodniczącej Fundacji Pamięci Shoah. Wśród zaproszonych gości znajdują się m.in. przedstawiciele władz lokalnych, konsulowie USA i Francji oraz Serge Klarsfeld, historyk francuski, znany z doprowadzenia do aresztowania w latach 80-tych „rzeźnika z Lyonu”, Klausa Barbiego. Ze strony polskiej pojawi się m.in. Władysław Bartoszewski, były więzień KL Auschwitz, po wojnie m.in. minister spraw zagranicznych, jeden z członków Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej.

Rabin Daniel Farhi, żyd sefardyjski pochodzenia tureckiego, odmówi Kadisz a Flory Jagoda zaśpiewa a capella tradycyjną pieśń sefardyjską pt. „arvoles yoran por luvias” (drzewa płaczą za deszczem).

Koszty związane z wykonaniem i położeniem nowej tablicy oraz przeniesieniem angielskojęzycznej poniosło Stowarzyszenie Judeo-Hiszpański w Auschwitz, od pewnego czasu zabiegające o upamiętnienie zamordowanych w Auschwitz Żydów sefardyjskich.

Będzie na niej widniał napis o treści identycznej z tekstem w innych językach, którymi posługiwały się ofiary KL Auschwitz, umieszczonym na pozostałych dwudziestu tablicach:

***
Niechaj na wieki
będzie krzykiem rozpaczy
i przestrogą dla ludzkości to miejsce
w którym hitlerowcy wymordowali około półtora miliona
mężczyzn, kobiet i dzieci,
głównie Żydów z różnych krajów Europy
Auschwitz-Birkenau 1940-1945

***

Simone Veil - w 1944 r., w wieku 17 lat, deportowana z Francji jako Żydówka do KL Auschwitz. W obozie straciła matkę. Były francuski minister zdrowia i minister ds. socjalnych. W latach 1979-82 była pierwszym przewodniczącym parlamentu europejskiego.

Flory Jagoda, nazywana „płomieniem muzyki sefardyjskiej”, urodziła się w sefardyjskiej gminie żydowskiej w Bośni, w położonej w pobliżu Sarajewa górskiej wiosce Vlasenica. W czasie II wojny światowej była internowana na wyspie Korczuli, skąd wraz z rodziną udało jej się uciec. Od 1947 r. mieszka w USA, gdzie jest znaną pieśniarką, odtwórczynią zarówno tradycyjnych pieśni Żydów sefardyjskich jak i nowych utworów własnego autorstwa. Tworzy w ladino.

Sefardyjski - słowo pochodzenia hebrajskiego, wywodzące się z Biblii. W szerszym sensie słowa tego używa się na określenie kultury żydowskiej, która rozwinęła się w arabskojęzycznych krajach islamskich, zwłaszcza w Afryce Północnej. Po wygnaniu Żydów z Hiszpanii i Portugalii, społeczności sefardyjskie powstały m.in. na Bałkanach, w Turcji, Włoszech, Holandii i Grecji.

Ladino - tradycyjny język Żydów sefardyjskich. Żydzi, wygnani z Hiszpanii w 1492 r., nadal posługiwali się XV-wiecznym hiszpańskim w miejscu nowego osiedlenia, głównie w basenie Morza Śródziemnego. Dzisiaj ladino posługuje się około 160 tys. ludzi. Język ten uważany jest obecnie za „zagrożony”. Inne nazwy używane na jego określenie to: judeo-hiszpański, sefardyjski, krypto-żydowski, spaniol. W Maroku zwany był też "Haquitiya".

Kadisz (hebr. dosł. „święty”) w judaizmie modlitwa będąca składnikiem wszelkich żydowskich modłów zbiorowych, odmawia ją też mężczyzna przez cały rok po śmierci bliskiego członka rodziny i w każdą rocznicę jego zgonu.

[za: Słownik wyrazów obcych i zrotów obcojęzycznych Władysława Kopalińskiego]

ARON RODRIGUE
Stanford University
Kalifornia, USA

Holocaust Żydów sefardyjskich

Holocaust zadał wielkie straty większości sefardyjskich społeczności południowo-wschodniej Europy. Około 49 tys. Żydów - prawie cała populacja żydowska populacja Salonik - zostało deportowanych przez Nazistów w 1943 r. - większość z nich została zamordowana zaraz po przybyciu do Auschwitz. Mniejsze żydowskie gminy greckie spotkał ten sam los: w sumie deportowano 62 773 osób z 80-cio tysięcznej greckiej społeczności sefardyjskiej.

Większość sefardyjskich Żydów zamieszkających Belgrad i Sarajewo została zamordowana w miejscowych obozach. Zginęło 62 242 z ok. 82 tys. zamieszkujących przed wojną Jugosławię Żydów - jedną trzecią z nich stanowili Żydzi sefardyjscy. Z zajętych przez Bułgarię terenów Macedonii i większości obszaru zachodniej Tracji Żydzi przekazywani byli przez nich Niemcom. Los ten spotkał społeczności Bitoli (Monastyr) i Skopje (Uskub). Zamordowano ok. 12 tys. Żydów zamieszkujących kontrolowane przez Bułgarów tereny. Jednocześnie będący niemieckimi sprzymierzeńcami Bułgarzy nie wydali Niemcom Żydów zamieszkujących tereny przedwojennej Bułgarii - przeżyli oni wojnę i masowo wyemigrowali do Izraela w 1948 r.

Stare judeo-hiszpańskie serce Bałkan, powstałe wraz z przybyciem tam po roku 1942 wygnańców z Półwyspu Iberyjskiego zniknęło w odmętach Holocaustu. Ponad 15 tys. sefardyjczyków, którzy wcześniej wyjechali do Francji i Belgii również padło ofiarą nazistów.