Aktualności
76. rocznica pierwszego transportu Polaków do niemieckiego obozu Auschwitz
14 czerwca 1940 r. Niemcy skierowali z więzienia w Tarnowie do obozu Auschwitz grupę 728 Polaków. Wśród nich byli żołnierze kampanii wrześniowej, członkowie podziemnych organizacji niepodległościowych, gimnazjaliści i studenci, a także niewielka grupa polskich Żydów. Data ta uznawana jest za początek funkcjonowania obozu.
Decyzją Sejmu RP 14 czerwca obchodzony jest jako Narodowy Dzień Pamięci Ofiar Niemieckich Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych i Obozów Zagłady. Wydarzenia upamiętniające 76. rocznicę pierwszego transportu Polaków do Auschwitz odbyły się w Oświęcimiu, a także dzień wcześniej w Tarnowie.
W obchodach wzięli udział byli więźniowie Auschwitz, w tym więźniowie pierwszego transportu: Jerzy Bogusz (nr 61) i Kazimierz Albin (nr 118) oraz więzień drugiego transportu Kazimierz Piechowski (nr 918).
Obecni byli także przedstawiciele władz Rzeczpospolitej Polskiej, m.in. Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP Wojciech Kolarski, Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Pełnomocnik Rządu do Spraw Dialogu Międzynarodowego Anna Maria Anders, Sekretarz Stanu ds. parlamentarnych, Polonii, konsularnych i dyplomacji publicznej w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Jan Dziedziczak, przedstawiciele władz samorządowych oraz instytucji i stowarzyszeń współorganizujących obchody, a także wszyscy pragnący upamiętnić wydarzenia z 14 czerwca 1940 r.
W Centrum św. Maksymiliana w Harmężach, gdzie prezentowana jest wystawa prac autorstwa więźnia pierwszego transportu nr 423 Mariana Kołodzieja „Klisze pamięci. Labirynty”, odprawiono uroczystą mszę świętą, której przewodniczył biskup Roman Pindel, ordynariusz diecezji bielsko-żywieckiej.
– Sprawujemy eucharystię i spotykamy się w rocznicę pierwszego transportu, który przywiózł pierwszych więźniów tego obozu, kiedy zło zaczęło się w tym miejscu i kiedy zaczęło się ono potęgować. Sprzeciw, opór, patriotyzm, działanie wobec okupanta to były wystarczające powody, dla których trafiali tu do Auschwitz pierwsi więźniowie – mówił w czasie homilii biskup Pindel.
– W Auschwitz zaplanowano zło. W Auschwitz-Birkenau i kolejnych członach obozu wykonano bardzo wiele złych czynów i wiele grzechów. Na to miejsce przybywali wykonawcy okrutnych planów eksterminacji określonych grup ludzi. Ten zamiar był realizowany przez wyniszczającą pracę, głodowe racje żywności, trudne warunki życiowe, terror wobec więźniów, ale też przez zasądzanie wyroków śmierci albo przez selekcję, w czasie której przeznaczano bezpośrednio przybyłych na śmierć przez zagazowanie. Uczeń Jezusa Paweł z Tarsu napisał w Liście do Rzymian „nie daj się zwyciężać złu, ale zło dobrem zwyciężaj”. Zdajemy sobie sprawę z tego, że jeśli ulegniemy złu, jeżeli nienawiść tego, który nas krzywdzi osiądzie w naszym sercu, to jest dopiero prawdziwe zwycięstwo zła. Dlatego dziś modlimy się o pokój, pojednanie i przebaczenie – powiedział biskup Pindel.
Podczas mszy pokazany został szczególny dokument związany z pierwszym transportem do Auschwitz. To przygotowany 11 czerwca 1940 r. przez koleje niemieckie rozkład jazdy pociągu specjalnego, którym 14 czerwca przewieziono przyszłych więźniów obozu z Tarnowa. Pochodzi on ze zbiorów Fundacji Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau, która udostępniła oryginał na rocznicowe obchody.
Po mszy goście zwiedzili wystawę „Klisze pamięci. Labirynty”. Odczytano wówczas nazwiska więźniów pierwszego transportu. Krótka ceremonia odbyła się także przed tablicą upamiętniającą wydarzenia 14 czerwca 1940 r. przed Państwową Wyższą Szkołą Zawodową im. rtm. Witolda Pileckiego w Oświęcimiu, która znajduje się w budynkach, do których na początku trafili więźniowie pierwszego transportu. Słowo powitania wygłosił rektor PWSZ prof. Witold Stanowski.
Na terenie byłego obozu Auschwitz I, w budynku dawnej pralni obozowej, uczestnicy obchodów spotkali się z byłymi więźniami obozu, do których zwrócił się dyrektor Muzeum dr Piotr M. A. Cywiński.
– Jesteśmy tu z wami i dla was. Po to, żeby wspomnieć tych, których już nie ma, wspomnieć tych wszystkich, którzy doświadczyli tego, czego nasze pokolenia nie doświadczyły i czego nasze pokolenia nie będą w stanie sobie nigdy wyobrazić. Jeżeli przyszliśmy tutaj dziś aby pamiętać, to pod jednym obostrzeniem: ta pamięć nie ma być jedynie spojrzeniem w historię, ta pamięć ma być wielką mobilizacją i wielkim zobowiązaniem na przyszłość. I tylko tak możemy ją rozumieć – podkreślił dyrektor Cywiński.
List Prezydenta RP Andrzeja Dudy odczytał minister Wojciech Kolarski, Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta.
„Od dziesięciu lat rocznicę tamtego pierwszego transportu obchodzimy jako Narodowy Dzień Pamięci Ofiar Niemieckich Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych i Obozów Zagłady. Ta data przypomina nam o szczególnej powinności, jaką mamy my, Polacy. Jesteśmy bowiem odpowiedzialni za prawdę o Auschwitz. O każdej z ofiar i o losie, jaki spotkał je wszystkie. To nasz naród poznał tę prawdę jako pierwszy i pierwszy niósł ją światu, jeszcze podczas II wojny światowej. I – wierni temu wyjątkowemu dziedzictwu, pełnemu bólu, ale i heroizmu – chcemy także dzisiaj nadal głośno o tej prawdzie świadczyć” – napisał Prezydent RP Andrzej Duda.
List Prezes Rady Ministrów Beaty Szydło odczytała minister Anna Maria Anders, Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Pełnomocnik Rządu do Spraw Dialogu Międzynarodowego.
„Pamięć o Auschwitz to nie tylko przywoływanie faktów dotyczących zbrodni, ale i refleksja o jej źródłach. To pamięć o niszczącej sile nienawiści, totalitaryzmach, antysemityzmie, pogardzie dla człowieka i jego niezbywalnych praw – o tym, co legło u podstaw XX-wiecznej katastrofy naszej cywilizacji. Naszą powinnością wobec świata jest przypominanie tych tragicznych wydarzeń, docieranie do ich przyczyn i przechowywanie tej wiedzy w zbiorowej pamięci” – napisała premier Beata Szydło.
Podczas spotkania odczytano również list przesłany przez Marszałka Sejmu RP Marka Kuchcińskiego. „Ogrom zbrodni zmusza do wyciszenia i zadumy. Zmusza też do refleksji nad tym, jak budować świat, by nigdy więcej nie pojawiły się doktryny i ideologie, które godność człowieka gotowe są poświęcić innym wartościom. Jesteśmy to winni ofiarom i tym, którzy przeżyli. Wraz z uczestnikami uroczystości, oddaję im należny honor i cześć. Głęboko przy tym wierzę, że rocznicowe obchody będą ważną lekcją na rzecz tolerancji, zrozumienia i szacunku dla drugiego człowieka” – napisał Marszałek Kuchciński.
List od Szefa Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych Jana Józefa Kasprzyka odczytała Monika Kalinowska, Dyrektor Departamentu Współpracy ze Stowarzyszeniami i Ewidencji.
„Pamięcią ogarniamy wszystkich pomordowanych. Niemieccy naziści niektórym narodom odmówili prawa do życia, a pobliskie Birkenau było jednym z miejsc masowej zagłady Żydów. Wraz z nimi ginęli przedstawiciele innych narodów, zabijani w egzekucjach, w komorach gazowych, zabijani przez choroby, i wyniszczającą pracę. W szczególny sposób wspominamy dziś naszych rodaków, przybyłych siedemdziesiąt sześć lat temu z Tarnowa, potem przywożonych w kolejnych transportach z wielu innych miejsc. Polska pierwsza powiedziała Hitlerowi «Nie», i zapłaciła za to bardzo wysoką cenę” – napisał szef Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych Jan Józef Kasprzyk.
Na zakończenie obchodów pod Ścianą Śmierci na dziedzińcu bloku 11 w byłym obozie Auschwitz I złożono wieńce i upamiętniono wszystkie ofiary niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz.
– Skazanych wyciągano z Bloku Śmierci, pod Ścianę Śmierci. Tu urzędował Palitzsch – król zbrodni. Ściana Śmierci – granica strachu, strzału, ciszy, agonii. Ale strach nie umarł. Strach nie był zabity. Żyje. Pozostał przy tej ścianie – niemy świadek przeraźliwej zbrodni zamienił się tylko w milczenie – wspomniał były więzień Auschwitz Kazimierz Piechowski. – Ten strach wyzierał z martwych oczu ofiar. Czekamy pod bramą w straszliwym napięciu i nagle – zaczyna się. „Tor auf!” – otwierano bramę. Wjeżdżamy na podwórze Bloku Śmierci. W rogu, między blokiem 10 a Ścianą Śmierci, rzucone zwłoki. Ładujemy ciepłe zwłoki na wóz. „Los, los!” „Prędzej, prędzej!”, „Los ab!”. Wyjeżdżamy. Zamykają bramę – dodał.
Wydarzenia rocznicowe odbyły się również w Tarnowie. 13 czerwca przy Pomniku Pamięci I Transportu Więźniów do KL Auschwitz odbyła się uroczystość upamiętniająca wydarzenia sprzed 76 lat. Zorganizowano także sesję edukacyjną dla uczniów tarnowskich szkół. 14 czerwca kwiaty złożono pod Obeliskiem Pamięci I Transportu Więźniów do KL Auschwitz na tarnowskim Dworcu Głównym.
Organizatorem obchodów było Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau oraz:
• Centrum Dialogu i Modlitwy w Oświęcimiu
• Centrum św. Maksymiliana w Harmężach
• Centrum Żydowskie w Oświęcimiu
• Fundacja Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau
• Instytut Pamięci Narodowej, Oddział w Krakowie
• Kuria Diecezjalna Bielsko-Żywiecka
• Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu
• Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. rtm. Witolda Pileckiego w Oświęcimiu
• Prowincja św. Antoniego i bł. Jakuba Strzemię Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych (Franciszkanów)
• Stowarzyszenie Auschwitz Memento
• Stowarzyszenie Romów w Polsce
• Towarzystwo Opieki nad Oświęcimiem
a także władze samorządowe:
• Prezydent Miasta Oświęcim
• Prezydent Miasta Tarnowa
• Starosta Oświęcimski
• Wójt Gminy Oświęcim
14 czerwca 1940 r. Niemcy skierowali z więzienia w Tarnowie do obozu Auschwitz grupę 728 Polaków. Wśród nich byli żołnierze kampanii wrześniowej, członkowie podziemnych organizacji niepodległościowych, gimnazjaliści i studenci, a także niewielka grupa polskich Żydów. Otrzymali oni numery od 31 do 758 i umieszczono ich na okres kwarantanny w budynkach dawnego Polskiego Monopolu Tytoniowego, nieopodal terenu dzisiejszego Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau (dziś znajduje się tam Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. rtm. Witolda Pileckiego).Pierwsze obozowe numery otrzymali przywiezieni wcześniej przez esesmanów do Auschwitz niemieccy więźniowie kryminalni przeniesieni z obozu koncentracyjnego Sachsenhausen, którzy objęli stanowiska funkcyjnych.
Z 728 więźniów deportowanych 14 czerwca 1940 r. z Tarnowa do KL Auschwitz wojnę przeżyło 298, zginęło 272, a w przypadku 158 los jest nieznany.
Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau wydało książkę autorstwa dyrektora Muzeum Auschwitz dr. Piotra M. A. Cywińskiego pt. „Początki Auschwitz w pamięci pierwszego transportu polskich więźniów politycznych”. W publikacji fragmenty relacji byłych więźniów z pierwszego transportu zestawiono w siedmiu rozdziałach tworzących płynnie opowiedzianą historię 728 mężczyzn, którzy m.in. za działalność konspiracyjną oraz próby przedostania się do armii polskiej we Francji, trafili z więzienia w Tarnowie do obozu Auschwitz.
Opowieść rozpoczyna się od samego momentu aresztowań i przewożenia do więzienia w Tarnowie, kończy się natomiast najdłuższym apelem po pierwszej ucieczce więźnia Auschwitz, Tadeusza Wiejowskiego, która miała miejsce 6 lipca 1940 r. Wówczas, już po nadaniu numerów obozowych, morderczej kwarantannie, przebraniu w pasiaki i nałożeniu obowiązku niewolniczej pracy, rytuał „lagrowania”, czyli wtłaczania człowieka w obozowy system terroru, dobiegł końca.
O pierwszych tygodniach nowo tworzonego niemieckiego nazistowskiego obozu Auschwitz i o jego pierwszych więźniach opowiada także lekcja internetowa „Pierwsze transporty Polaków do Auschwitz”. Przybliża ona historię transportów Polaków z dystryktu krakowskiego w Generalnym Gubernatorstwie: z więzień w Tarnowie (14 czerwca 1940 r.), Nowym Wiśniczu (20 czerwca 1940 r.) i Montelupich w Krakowie (18 lipca 1940 r.), oraz grupy 271 więźniów przywiezionych do obozu Auschwitz w czerwcu i na początku lipca 1940 r., z obozu przejściowego w Sosnowcu w rejencji katowickiej.
