Aktualności
75. rocznica pierwszego transportu Polaków do Auschwitz upamiętniona w Tarnowie i w Oświęcimiu
12 i 13 czerwca w Tarnowie i w Oświęcimiu odbyły się wydarzenia upamiętniające 75. rocznicę pierwszego transportu polskich więźniów politycznych do niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz.
Honorowy patronat nad obchodami objął Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Bronisław Komorowski. Ich organizatorami byli: miasto Oświęcim, miasto Tarnów, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau oraz tarnowski oddział Towarzystwa Opieki nad Oświęcimiem.
14 czerwca 1940 r. Niemcy skierowali z więzienia w Tarnowie do obozu Auschwitz grupę 728 Polaków. Wśród nich byli żołnierze kampanii wrześniowej, członkowie podziemnych organizacji niepodległościowych, gimnazjaliści i studenci, a także niewielka grupa polskich Żydów. Otrzymali oni numery od 31 do 758. Pierwsze obozowe numery otrzymali przybyli wcześniej do Auschwitz niemieccy więźniowie kryminalni z obozu Sachsenhausen, którzy objęli stanowiska funkcyjnych.
Gościem rocznicowych obchodów był więzień pierwszego transportu Kazimierz Albin (nr 118).
12 czerwca w tarnowskiej Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej odbyła się sesja naukowa dla uczniów szkół Tarnowa i Oświęcimia przygotowana przez Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau. Z młodzieżą spotkał się m.in. Kazimierz Albin.
„Uczyliśmy się, że przykład niemieckiego obozu koncentracyjnego w Auschwitz miał być przestrogą dla całego świata przed powtórzeniem się zbrodni na ludzkości. Wołanie o pokój i współpracę międzynarodową jest jednak zbyt ciche” – czytamy w specjalnym apelu podpisanych przez młodzież, która zwróciła się w nim do rządów całego świata „o podjęcie wysiłków w celu zapewnienia pokoju. Chcemy, by nasze i kolejne pokolenia cieszyły się wolnością i sprawiedliwością, a prawda i dobro zostały przekute w rzeczywistość”.
W miejskim ratuszu spotkali się reprezentanci miast Tarnowa i Oświęcimia. Podpisali oni wspólną rezolucję, w której czytamy: „Deklarujemy wolę współpracy na rzecz utrwalania pamięci o ofiarach niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych. Równocześnie zapewniamy, że nie ustaniemy w działaniach zmierzających do przekazywania prawdy o tych tragicznych wydarzeniach, które odcisnęły swoje piętno na historii naszych miast, Polski, Europy i świata”.
Główna część uroczystości odbyła się na pl. Więźniów KL Auschwitz przed pomnikiem poświęconym więźniom pierwszego transportu. O jego symbolice opowiadał prezes tarnowskiego Towarzystwa Opieki nad Oświęcimiem Ryszard Lis. Zbudowany 40 lat temu monument przeszedł ostatnio generalny remont, zmieniono widniejący na nim napis, a przed pomnikiem wyłożono oryginalny bruk odnaleziony niedawno podczas remontu linii kolejowej w Tarnowie, po którym szli więźniowie 14 czerwca 1940 r.
– W Europie są jeszcze dzisiaj sytuacje konfliktów wojennych. W wielu częściach świata dekady wojen niszczą całe pokolenia. Głód powraca w różnych rejonach Afryki, są państwa totalitarne, gdzie nadal niewinni ludzie masowo są zamykani w więzieniach, które bardziej przypominają obozy. A my od czasu do czasu podpisujemy jakiś list protestacyjny, popieramy jakieś hasło na portalu społecznościowym, czy wspieramy organizację charytatywną i myślimy, że zrobiliśmy dosyć – mówił pod pomnikiem dyrektor Muzeum Auschwitz dr Piotr M.A. Cywiński.
Przywołał on słowa Profesora Władysława Bartoszewskiego, jego odpowiedź na pytanie dziennikarki, która zapytała go właśnie o to, czy zrobił dosyć: – On odpowiedział, że nie, nie zrobił dosyć. Bo jedynie, ci, którzy ginęli ratując, mogli powiedzieć, że zrobili dosyć.
– Tu, na tym pomniku, w tym właśnie dniu, w obecności pana Kazimierza Albina, chciałbym, żebyśmy spróbowali spojrzeć na naszą pamięć i na odpowiedzialność, która z niej wynika. Żeby ta nuta moralnego niepokoju wypłynęła z naszej pamięci – podkreślił Piotr Cywiński.
Prezydent Oświęcimia Janusz Chwierut podziękował wszystkim uczestnikom uroczystości, a szczególnie młodym ludziom: – Dziękuję za to, że dajecie świadectwo, pamięć, szacunek. Za to, że nie zapominacie. – Nasze czyny, nasze działania, powinny wynikać z tej historii. Każdy z nas powinien odrobić tą lekcję Auschwitz, każdy z nas powinien dbać o to, żeby ten świat był lepszy. On może być lepszy, ale to zależy od każdego z nas – mówił Janusz Chwierut.
Prezydent Tarnowa Roman Ciepiela podkreślił, że o wydarzeniach sprzed 75 lat pamiętamy nie tylko jako o ważnym momencie z przeszłości. – Robimy to też dlatego, aby młodzieży powiedzieć, iż nie chcemy kiedykolwiek w przyszłości powtórzenia tamtych wydarzeń. Można zadać sobie pytanie, co zrobić, żeby nigdy taki transport nie był organizowany z żadnego miasta na święcie: trzeba uczyć się tolerancji, szacunku i poszanowania godności każdego człowieka – powiedział Ciepiela.
Rocznicę upamiętniono także w Zakładzie Karnym w Tarnowie, gdzie 13 czerwca 1940 r. Niemcy formowali pierwszy transport do powstającego obozu koncentracyjnego Auschwitz.
13 czerwca rano spod tarnowskiego pomnika grupa m.in. młodzieży ze szkół tarnowskich przeszła trasą przemarszu więźniów sprzed 75 lat na dworzec kolejowy, gdzie przy obelisku pamięci pierwszego transportu złożono upamiętniające znicze. Następnie młodzież przejechała do Oświęcimia, gdzie zwiedziła tereny byłego niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz.
Natomiast w Centrum św. Maksymiliana w Harmężach, gdzie m.in. prezentowana jest wystawa prac więźnia pierwszego transportu Mariana Kołodzieja „Klisze pamięci. Labirynty” odprawiono uroczystą mszę świętą, której przewodniczył biskup Roman Pindel, ordynariusz diecezji bielsko-żywieckiej.
W czasie homilii przypomniał on m.in. słowa biblijnego proroka Izajasza i odniósł je do obchodzonej rocznicy: „Możemy się w czasie tej eucharystii modlić o pokój, o ustanie wszelkiej nienawiści, z jakiegokolwiek powodu, o pojednanie pomiędzy stronami konfliktu i wojny, także ludobójczej. Możemy prosić o wybaczenie i odbudowanie pokoju wedle Bożych zamysłów. Prorok Izajasz także to przewidział i zapowiedział to:
Zaiste, jak ziemia wydaje swe plony,
jak ogród rozplenia swe zasiewy,
tak Pan Bóg sprawi, że się rozpleni sprawiedliwość
i chwała wobec wszystkich narodów.
Przyjmijmy to słowo proroka Izajasza, które oświetla tyle wydarzeń w dziejach zbawienia świata. Przyjmijmy to słowo także na ten dzisiejszy dzień i przeżywanie 75. rocznicy transportu pierwszych więźniów do Auschwitz”.
Na zakończenie obchodów pod Ścianą Śmierci na dziedzińcu bloku 11 w Auschwitz I złożono wieńce i upamiętniono wszystkie ofiary obozu.
W związku z rocznicą na rynku w Tarnowie, a także przed wejściem do Miejsca Pamięci Auschwitz oglądać można przygotowaną przez Muzeum wystawę „14 czerwca 1940” opowiadającą o losach Polaków, którzy trafili do Auschwitz w pierwszym transporcie.
Z okazji rocznicy ukazała się również książka „Początki Auschwitz w pamięci pierwszego transportu polskich więźniów politycznych”, której autorem jest dyrektor Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau dr Piotr M.A. Cywiński. W publikacji fragmenty relacji byłych więźniów z pierwszego transportu zestawiono tak, aby opowiedzieć historię 728 mężczyzn, którzy 75 lat temu trafili z więzienia w Tarnowie do obozu Auschwitz.
W 2006 r. Sejm RP ustanowił dzień 14 czerwca, rocznicę pierwszego transportu Polaków z więzienia w Tarnowie do obozu Auschwitz, Narodowym Dniem Pamięci Ofiar Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych. 12 czerwca 2015 r. parlament podjął decyzję o zmianie tej nazwy na Narodowy Dzień Pamięci Ofiar Niemieckich Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych i Obozów Zagłady.
14 czerwca 1940 r.
14 czerwca 1940 r. do Auschwitz przyjechał transport z więzienia w Tarnowie liczący 728 Polaków. Wśród nich byli żołnierze kampanii wrześniowej, członkowie podziemnych organizacji niepodległościowych, gimnazjaliści i studenci, a także niewielka grupa polskich Żydów. Otrzymali oni numery od 31 do 758 i umieszczono ich na okres kwarantanny w budynkach dawnego Polskiego Monopolu Tytoniowego, nieopodal terenu dzisiejszego Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau (pierwsze obozowe numery otrzymali przybyli wcześniej do Auschwitz niemieccy więźniowie kryminalni, którzy objęli stanowiska funkcyjnych). Z 728 więźniów przywiezionych 14 czerwca 1940 r. do Auschwitz wojnę przeżyło 298 więźniów, zginęło 272, a w przypadku 158 los jest nieznany.
Polacy w KL Auschwitz
Według szacunkowych obliczeń do obozu Auschwitz trafiło około 140 tysięcy Polaków, z których blisko połowa zginęła na skutek: głodu, bicia, chorób, niewolniczej pracy, braku opieki lekarskiej, egzekucji przez rozstrzelanie albo zastrzyk fenolu lub w komorach gazowych. Wielu więźniów zginęło już po przeniesieniu do innych obozów koncentracyjnych.
Pierwsze transporty polskich więźniów politycznych trafiły do Auschwitz w czerwcu 1940 r. Polacy ze wszystkich regionów okupowanego przez Niemców kraju kierowani byli do obozu aż do jesieni 1944 r. Do połowy 1942 r. przeważali liczebnie wśród więźniów Auschwitz. Znaczną grupę stanowili wśród nich inteligenci. W obozie więziono również osoby zaangażowane w działalność konspiracyjną, a także aresztowane podczas tzw. łapanek ulicznych, rodziny chłopskie wysiedlone z Zamojszczyzny oraz ludność z objętej powstaniem Warszawy. W Auschwitz przeprowadzano również egzekucje Polaków niezarejestrowanych w obozie, skazywanych na śmierć przez sądy doraźne.
Przez cały czas funkcjonowania obozu część polskich więźniów działała w ruchu oporu, najpierw we własnych grupach, z czasem współpracując z tajnymi organizacjami więźniów innych narodowości. Wielu z nich, po wykryciu ich działalności przez obozowe gestapo, zostało rozstrzelanych lub powieszonych.
