Romowie
Opis dokumentu
W Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau przechowywane są dwie oryginalne „Księgi ewidencyjne Cyganów”, których umieszczono w tzw. obozie familijnym (Zigeunerlager) w Birkenau na odcinku BIIe. Zostały one sporządzone na polecenie władz obozowych.
Jedna Księga obejmuje mężczyzn i chłopców, druga – kobiety i dziewczynki. Byli to Sinti i Romowie, których od 26.02.1943 roku deportowano masowo do KL Auschwitz-Birkenau z Niemiec, Austrii, Czechosłowacji, Polski, Francji, Holandii, Belgii, Węgier, Jugosławii, Związku Radzieckiego, Norwegii, Hiszpanii. Większość spośród około 23 000 przywiezionych Sinti i Romów zginęła wskutek głodu, chorób, nieludzkiego traktowania i złych warunków. Pozostali zginęli w komorach gazowych Birkenau.
„Księga męska obozu Cygańskiego”, licząca 300 stron, dotyczy 10 094 chłopców i mężczyzn. W odręcznie zrobionych rubrykach, które nie są opisane, pisarz zamieścił następujące informacje: numer więźniarski, przynależność państwową, nazwisko, imię, datę urodzenia, miejsce urodzenia, datę przybycia do obozu, uwagi. W ostatniej rubryce pisarz odnotowywał np. skierowanie do karnej kompanii, datę przeniesienia do innego obozu, datę śmierci lub datę śmierci i znak krzyża, albo też datę i skrót „SB” (Sonderbehandlung – specjalne potraktowanie), oznaczający uśmiercenie więźnia.
„Księga kobiet obozu Cygańskiego”, obejmuje 2 tomy, liczące razem 702 strony. Wpisy w niej zawarte dotyczą 10 849 dziewczynek i kobiet. W wydrukowanych rubrykach pisarz raportowy odnotował następujące informacje: numer więźniarski („Häftlings Nr.” – Häftling Nummer), przynależność państwową („Häftl. Art“), nazwisko („Name“), imię („Vorname“), datę urodzenia („Geburtsdatum“), miejsce urodzenia („Geburtsört“), zawód („Beruf“), w obozie od („Eingang ins Lager“), adres („Anschrift“) i uwagi („Bemerkungen“). Wszystkie te informacje zgromadzone są na dwóch stronach. Przy czym rubryki z adresem nie wypełniano.
Wpisów w obu Księgach dokonywano głównie atramentem i ołówkiem.
Czas powstania
„Księgi główne obozu cygańskiego” obejmują mężczyzn, kobiety i dzieci, pochodzenia romskiego, deportowanych do KL Auschwitz-Birkenau w okresie od 26.02.1943 do lipca 1944 roku.
Historia zachowania dokumentu
W związku z planowaną przez władze obozowe likwidacją „obozu familijnego dla Cyganów” – Tadeusz Joachimowski (nr 3720), zatrudniony w izbie pisarskiej jako pisarz raportowy razem z kolegami Ireneuszem Pietrzykiem (nr 1761) i Henrykiem Porębskim (nr 5805) wyniósł z kancelarii obozowej „Księgi ewidencyjne Cyganów”. Więźniowie zawinęli je w ubranie i umieścili w wiadrze, uszczelnionym od góry drewnianą pokrywką. W lipcu 1944 roku zakopali wiadro z dokumentami na terenie obozu dla Cyganów w pobliżu baraku 31 od strony obozu BIId, w którym przebywali mężczyźni.
W dniu 13.01.1949 roku Joachimowski razem z pracownikami Muzeum wydobyli z ziemi wiadro z Księgami. Oględziny wykazały znaczne uszkodzenie dokumentów spowodowane dużą wilgocią, a nawet całkowite zniszczenie niektórych ich części. Najbardziej uszkodzona została rubryka „uwagi”, w której pisarz wpisał informacje o dalszym losie więźnia.
Bazy danych: „ZIGLF” i „ZIGLM”
Prace nad digitalizacją „Ksiąg ewidencyjnych obozu dla Cyganó”w rozpoczęto w 1991 roku w ramach projektu „Zabezpieczanie akt obozowych KL Auschwitz”, realizowanego przez ówczesną Sekcję Komputerową. Sporządzono wówczas dwie bazy, pierwsza „ZIGLF”, która zawiera 10849 rekordów i druga „ZIGLM”, w której utworzono 10094 rekordów.
W 1993 roku Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau oraz Centrum Dokumentacji i Kultury Niemieckich Sinti i Romów w Heidelbergu wydały w formie książkowej „Księgę Pamięci. Cyganie w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau”. Zawiera ona nazwiska wszystkich zarejestrowanych w/w księgach ewidencyjnych Romów.
W ostatnich latach Księgi ewidencyjne Cyganów zostały zeskanowane.
Opracowała Małgorzata J. Hałat