Fotografie więźniarskie
Opis kolekcji fotografii
Fotografie obozowe wykonywane w obozie przechowywane w Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau przedstawiają więźniarki i więźniów byłego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. Wykonano je w obozowej pracowni służby rozpoznawczej (Erkennungsdienst), która podlegała Oddziałowi Politycznemu (Politische Abteilung – obozowego Gestapo).
Wykonywaniem zdjęć zajmowali się więźniowie, zatrudnieni w pracowni fotograficznej w bloku 26 Auschwitz I, m. in: Wilhelm Brasse (nr 3444), Alfred Woycicki (nr 39247), Tadeusz Myszkowski (nr 593), Józef Pysz (nr 1420) Józef Światłoch (nr 3529), Eugeniusz Dembek (nr 63764), Bronisław Jureczek (nr 26672), Tadeusz Krzysica (nr 120557), Stanisław Trałka (nr 660), Zdzisław Pazio (3078). Funkcja Capo komanda pełnił Franz Maltz (numeru nie ustalono), a po jego śmierci Tadeusz Bródka (nr 254). Szefem komanda był SS-Hauptscharfürer Bernhard Walter, a jego zastępcą SS-Oberscharführer Hans Hoffman.
Do pracowni fotograficznej, więźniowie byli wzywani przez kancelarię więźniarską (Häftlingsschreibstube). Wezwani do fotografowania więźniowie musieli się stawić ogoleni i z naszytymi na bluzach więźniarskich czytelnymi numerami i trójkątami w odpowiednich kolorach oraz nakryciem głowy. W wyznaczonym terminie ustawiali się w kolejce przed blokiem 26 począwszy od najniższych numerów wzwyż. Ułatwiało to pracę więźniom-fotografom, którzy przy robieniu zdjęć montowali z pojedynczych cyfr na specjalnej tabliczce numer obozowy fotografowanego więźnia, jego narodowość i przyczynę osadzenia. Zbiór fotografii więźniarskich zawiera 38916 zdjęć, w tym 31969 mężczyzn i 6947 kobiet. Wykonano je w trzech pozycjach: pierwsze ujęcie – z profilu, drugie – en face, trzecie – en face w czapce – mężczyźni / w chustce – kobiety. Więźniowie na fotografiach ubrani są w obozowe pasiaki. Nieliczni mają na sobie ubrania cywilne. Na fotografii w lewym dolnym rogu widoczny jest numer obozowy, narodowość oraz przyczyna osadzenia poniżej nazwa obozu „KL Auschwitz”. Fotografowanie więźniów rozpoczęto w pierwszym kwartale 1941 roku. W pierwszej kolejności robiono zdjęcia więźniom z pierwszego transportu i następnym deportowanym do KL Auschwitz.
Historia zachowania fotografii
Do ocalenia zbioru Fotografii obozowych przyczynili się więźniowie z pracowni fotograficznej Wilhelm Brasse i Bronisław Jureczek. W styczniu 1945 roku podczas ewakuacji obozu, z polecenia esesmanów mieli spalić całą dokumentację fotograficzną. Ich pracę nadzorował sam szef Erkenundienst Bernhard Walter. Podczas akcji niszczenia dokumentów do pieca włożyli najpierw zamoczony papier fotograficzny oraz dużą ilość zdjęć i negatywów. Tak duża ilość materiałów zatkała odpływ dymu i rozpalony ogień szybko zgasł. Po wyjściu Waltera z pracowni, Brasse i Jureczek wyjęli z pieca ocalałe fotografie. Część rozrzucili w pomieszczeniach pracowni. Przed ewakuacją wejście do pracowni zabili deskami, aby nikt niepowołany tam się nie dostał. W ten sposób udało im się ocalić 38916 fotografii.
Po wyzwoleniu obozu fotografie i negatywy zebrano do worków i według zeznań byłego więźnia Józefa Dziury (nr 1148) przekazano do fotografa w Chorzowie (Semrau lub Nowara). Następnie zabrano je do placówki Polskiego Czerwonego Krzyża w Krakowie, przy ulicy Św. Anny. W 1947 roku zostały przekazane do zbiorów archiwalnych nowo utworzonego Państwowego Muzeum w Oświęcimiu. Opisem i uporządkowaniem tak cennego materiału zajął się były więzień Karol Rydecki (nr 3011), pracownik działu Dokumentacji Mechanicznej PMO. Podczas przeglądania zdjęć, na odwrocie pozytywów dokonał ołówkiem lub atramentem wpisów. Opisy Rydeckiego dotyczą: nazwisk, imion, dat i miejsca urodzenia, dat przywiezienia i śmierci.
Baza danych: „Fotografie obozowe”
Przechowywane w Archiwum fotografie obozowe, posłużyły do stworzenia bazy danych „FO”, liczącej 38916 rekordów. Prace rozpoczęto w 1991 roku, w ramach realizowanego przez ówczesną Sekcję Komputerową projektu „Zabezpieczanie dokumentacji byłego KL Auschwitz”. Każdy rekord zawiera następujące informacje: numer więźnia, płeć, kategorię więźniarską, uwagi, datę do uwag, rozmiar fotografii.
W kolejnych latach fotografie obozowe zostały zeskanowane i dołączone do poszczególnych rekordów bazy.
Opracowała Małgorzata J. Hałat
