Szlakiem Marszów Śmierci

Pomniki, tablice, mogiły na trasie „marszu śmierci” prowadzącego z KL Auschwitz i jego podobozów od Oświęcimia przez Pszczynę do Wodzisławia Śląskiego i przez Mikołów do Gliwic

W drugiej połowie 1944 roku wobec zbliżającej się ofensywy Armii Czerwonej władze SS rozpoczęły stopniową ewakuację więźniów KL Auschwitz, którzy wysyłani byli do obozów w głębi Rzeszy. W połowie stycznia 1945 roku wydano rozkaz ostatecznej ewakuacji i likwidacji obozu.

Od 17-21 stycznia 1945 roku wyprowadzono z KL Auschwitz i jego podobozów około 56 tysięcy więźniów i więźniarek w pieszych kolumnach ewakuacyjnych, konwojowanych przez silnie uzbrojonych esesmanów.

Wielu z nich straciło życie podczas tej tragicznej ewakuacji nazywanej marszem śmierci.

Brzeszcze i Jawiszowice

W podoświęcimskiej miejscowości Brzeszcze poniosło śmierć kilkunastu więźniów, których zwłoki przeniesiono na miejscowy cmentarz mieszczący się przy ulicy Ofiar Oświęcimia. Na pomniku upamiętniającym poległych więźniów znajduje się marmurowa tablica z wyrzeźbionym napisem: „Tu spoczywają zwłoki 18 ofiar terroru b. obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu 1940-1945 rozstrzelanych w czasie ewakuacji obozu w dniu 18.1.1945 Nazwiska nieznane Cześć ich pamięci”. Opiekę nad tym miejscem sprawuje młodzież Szkoły Podstawowej nr 1 w Brzeszczach. Na cmentarzu tym znajdują się, także mogiły indywidualne 8 więźniów i 4 dzieci, więźniarek zmarłych w szpitalu PCK.

Miedźna

W odległości około 1 kilometra od trasy Brzeszcze – Pszczyna, we wsi Miedźna na cmentarzu parafialnym otaczającym zabytkowy, drewniany kościół znajduje się mogiła zbiorowa 42 ofiar oświęcimsko-wodzisławskiego pochodu śmierci, w tym 29 kobiet i kilku dzieci. 2 września 1945 roku odbyła się przy tej mogile uroczystość żałobna, w której udział wzięli miejscowi i okoliczni mieszkańcy. Powstały wcześniej Obywatelski Komitet Uczczenia Pomordowanych doprowadził do umieszczenia obok grobu drewnianego krzyża z tablicą, na której znajdował się napis podobny do inskrypcji ufundowanej przed laty przez miejscowe społeczeństwo: „Mogiła zbiorowa 42 ofiar zamęczonych na terenie sołectwa Miedźna dnia 18 stycznia 1945 przez hitlerowskich oprawców SS w czasie ewakuacji obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Niech im ziemia polska lekką będzie”. Opiekę nad tym miejscem sprawuje młodzież Szkoły Podstawowej.

Ćwiklice

Trasa ewakuacyjna wiodła przez wieś Ćwiklice, gdzie znajdowały się szczątkowe mogiły więźniów oświęcimskich w postaci niedużych symbolicznych kopców ziemnych z żelaznym krzyżem. Przypominały one o ofiarach – 26 więźniarkach i 16 więźniach, wśród nich dwójce dzieci, których zwłoki zostały pochowane w pobliżu przebiegającej przez wieś trasy. W pierwszej połowie lat pięćdziesiątych dokonano ekshumacji szczątków i przeniesiono je na cmentarz Św. Krzyża w Pszczynie.

Pszczyna

Następnym miejscem na trasie „marszu śmierci” była Pszczyna – miejscowość, z której więźniów, również z podobozu w pobliskich Czechowicach-Dziedzicach, ewakuowano na zachód w kierunku Poręby i Jastrzębia Zdrój oraz w kierunku Żor i Świerklan. Na cmentarzu Św. Krzyża, przy ulicy Żorskiej w Pszczynie znajduje się mogiła (połączona z kilku mogił w 1965 roku), w której spoczywają ofiary wydarzeń, stycznia 1945 roku, m.in. rozstrzelani podczas próby ucieczki z transportu ewakuacyjnego. Na nagrobku wzniesionym w 1952 roku z inicjatywy mieszkańców miasta, widnieje napis: „Cześć pamięci ofiar hitlerowskiego faszyzmu więźniów obozu zagłady w Oświęcimiu zamordowanych na ziemi pszczyńskiej w styczniu 1945 r. Społeczeństwo miasta Pszczyny”. Opiekę nad tym miejscem sprawuje Miejskie Przedsiębiorstwo Remontowo-Budowlane w Pszczynie.

Poręba

Pszczyna była miejscem, gdzie trasa marszu ewakuacyjnego rozwidlała się, jeden z kierunków prowadził przez Porębę, Pawłowice, Jastrzębie Zdrój i Mszanę. W Porębie, przy trasie prowadzącej w kierunku Jastrzebia, istnieje wiele miejsc, w których pochowano ewakuowanych więźniów:

• mogiła w lasku nazwanym Bażantarnia, gdzie pochowano około 17 więźniów i więźniarek obozu Auschwitz
• mogiła – kilku więźniów, którzy ukrywali się przed eskortującymi na terenie Państwowego Ośrodka Maszynowego, gdzie zlokalizowany był folwark,
• mogiła trzytygodniowego niemowlęcia, które urodziła, ukrywająca się w pobliżu trasy więźniarka, w latach pięćdziesiątych dokonano ekshumacji i szczątki ofiar przeniesiono na cmentarz Św. Krzyża w Pszczynie.

Brzeźce

W miejscowości Brzeźce na cmentarzu parafialnym przy miejscowym kościele, pochowano około dwudziestu więźniów Auschwitz, rozstrzelanych 19 stycznia 1945 roku przez esesmanów. Na tablicy ufundowanej w 1972 roku przez miejscowych mieszkańców widnieje napis: „Mogiła 18 więźniów obozu oświęcimskiego poległych na trasie Pszczyna-Brzeźce”. Opiekę nad tym miejscem sprawuje Kółko Rolnicze oraz Szkoła Podstawowa w Brzeźcach.

Na podstawie wpisów do księgi zgonów z 1945 roku, zanotowanych przez grabarza Woźniaka można wnioskować, że pochowanych ofiar było czternaście i byli to w większości Żydzi pochodzenia czeskiego, węgierskiego i polskiego oraz z Europy Zachodniej, kobieta – Białorusinka lub Rosjanka (na podstawie dokumentów obozowych). W miejscu pochówku 30 sierpnia 1945 roku odbyła się uroczystość żałobna ku czci tych ofiar. Udział w niej wzięła okoliczna ludność, przedstawiciele władz terenowych ze starostą pszczyńskim na czele.

Studzionka

Na trasie do Wodzisławia Śląskiego w miejscowości Studzionka koło Pszczyny na cmentarzu parafialnym znajduje się mogiła z nagrobkiem, kryjąca szczątki osiemnastu więźniów rozstrzelanych na odcinku trasy między miejscowością Brzeźce a Pawłowice. Na marmurowej płycie umieszczonej w 1973 roku, widnieje napis: „Zbiorowa mogiła 18 więźniów oświęcimskich styczeń 1945 rok”. W późniejszym okresie mogiła została zmieniona. Miejscem tym opiekuje się młodzież szkolna.

Bzie Zameckie

Na drodze z Pawłowic prowadzącej do Jastrzębia Zdroju, 3 kilometry od wsi Bzie Zameckie, poniosło śmierć z rąk hitlerowców 11 ewakuowanych więźniów z KL Auschwitz, których zwłoki pochowano na miejscowym cmentarzu. Nad nagrobkiem, pomiędzy dwoma drzewami zawieszony jest dzwon cmentarny, pod którym znajduje się tablica, na której czytamy: „Wieczna chwała. Nieznanym ofiarom obozu koncentracyjnego Oświęcim, którzy zginęli w marszu śmierci w styczniu 1945 r. na drodze przez teren Bzia”. Opiekę nad tym miejscem sprawują drużyna ZHP oraz koło ZBoWiD w Bziu Zameckim.

Jastrzębie Zdrój

Na terenie Jastrzębia Zdroju znajduje się kilka miejsc pochówku więźniów ewakuowanych w „marszu śmierci”. Pierwszym jest pomnik na cmentarzu przy ulicy Pszczyńskiej, ku czci 35 ofiar, które poniosły śmierć w trakcie transportu na stację kolejową w Wodzisławiu Śląskim. Widnieje na nim napis: „W hołdzie pomordowanym bohaterom z transportu śmierci z Oświęcimia w styczniu 1945 Koło Polskiego Związku Byłych Więźniów Politycznych w Jastrzębiu Zdroju – społeczeństwo ziemi śląskiej”. Opiekę nad tym monumentem sprawuje drużyna harcerska przy Szkole Podstawowej nr 1.

W Jastrzębiu Zdroju na terenie dawnego folwarku umiejscowiony jest pomnik, uroczyście odsłonięty 19 stycznia 1980 roku z inicjatywy Koła ZBoWiD i Jastrzębskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, poświęcony 15 zastrzelonym i zmarłym w skutek przemarznięcia ofiarom marszu ewakuacyjnego. Na kamiennym bloku, na którym widnieje pasiak z obozowym trójkątem czytamy: „Miejsce upamiętnienia męczeńskiej śmierci 15 więźniów KL Auschwitz-Birkenau w czasie ewakuacji obozu od 19 do 20 stycznia 1945 r. z Oświęcimia do Wodzisławia”.

Kolejnym miejscem, na terenie Jastrzębia jest tablica poświęcona 36 ofiarom marszu ewakuacyjnego, na której czytamy: „Przez nadludzkie cierpienie przez obóz śmierci szli do wolnej i niepodległej Polski Aurelia Piękosz ur. 1914 Włodzimiera Sawicka ur. 1911 W hołdzie 36 pomordowanym ofiarom marszu śmierci z Oświęcimia w styczniu 1945 Społeczeństwo Jastrzębia Zdroju”.

Mszana

Na trasie Jastrzębie Zdrój – Wodzisław Śląski we wsi Mszana zginęło z rąk hitlerowców około 26 więźniów ewakuowanych z obozu oświęcimskiego. Na zbiorowej mogile w 1949 roku miejscowe społeczeństwo wybudowało pomnik – nagrobek, na którym widzimy rzeźbiarski element w postaci godła państwowego oraz napis: „Oddając hołd więźniom Oświęcimia którzy zginęli na szlaku śmierci Oświęcim-Wodzisław w styczniu 1945 r.”. Dla uczczenia pamięci więźniów, którzy zmarli tu z wycieńczenia i głodu monument ten został ufundowany ze składek członków koła ZBoWID. Cmentarz z nagrobkiem znajduje się w Mszanie przy ulicy Mickiewicza.

Wilchwy

Na szosie wiodącej przez Wilchwy, będącej dzielnicą Wodzisławia Śląskiego poległo 5 osób, których zwłoki zostały pochowane w przydrożnej mogile. W 1958 roku szczątki ofiar zostały przeniesione na cmentarz parafialny, położony przy ulicy Parkowej. Na nagrobku-pomniku znajdującym się przy wejściu na teren cmentarza widnieje tekst: „Pomordowanym przez okupanta w 1945 więźniom oświęcimskim Cześć ich pamięci”. Obok znajduje się tabliczka informująca, że opiekunami tego miejsca jest miejscowa Szkoła Podstawowa, której pomocy udzielają również członkowie ZBoWIDu z dzielnicy Wilchwy.

Wodzisław Śląski

W Wodzisławiu Śląskim kończył się etap pieszej wędrówki wycieńczonych więźniów obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. Z wodzisławskiej stacji kolejowej w dniach 21-23 stycznia wyruszyły pociągi w kierunku obozów koncentracyjnych: Gross-Rosen, Buchenwald, Bergen-Belsen, Mathausen, Ravensbrück i Sachsenhausen, w których wysłano ponad 20.000 ludzi. Część ewakuowanych, około 2.000, skierowano dalej pieszo na zachód, natomiast około 1.600 więźniów, z podobozów KL Auschwitz, wysłano w dalszą trasę koleją.

Na terenie tego miasta znajdują się miejsca upamiętniające los ewakuowanych więźniów. Jednym z nich jest tablica pamiątkowa na dworcu kolejowym, której odsłonięcia dokonano 4 czerwca 1972 roku. Ufundowana została ze składek społecznych mieszkańców miasta. Widnieje na niej napis: „W styczniu 1945 roku w czasie tragicznej ewakuacji więźniów obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu na trasie kolejowej w Wodzisławiu Śląskim hitlerowcy zamordowali 30 więźniów oświęcimskich. Cześć ich pamięci”.

Patronat nad tym miejscem sprawują pracownicy PKP oraz drużyna harcerska ze Szkoły Podstawowej nr 7 w Wodzisławiu.

Przy ulicy Michalskiego, gdzie mieści się siedziba Wodzisławskich Zakładów Przemysłu Terenowego „Prodryn”, niedaleko Miejskiego Domu Kultury umieszczona jest tablica upamiętniająca 10 więźniów zamordowanych w tym miejscu. Uroczystego odsłonięcia tej tablicy dokonano w 1962 roku. Ufundowana była ze składek społeczeństwa miasta.

Opiekę nad nią sprawują pracownicy obecnego zakładu oraz harcerze ze Szkoły Podstawowej nr 6. Czytamy na niej: „W styczniu 1945 Faszyści hitlerowscy zamordowali na terenie tutejszego zakładu 10 więźniów deportowanych z obozu oświęcimskiego Cześć ich pamięci Wodzisław 25.03.1962”.

Na tak zwanej Górze Piaskowej w Wodzisławiu Śląskim znajduje się mogiła-pomnik upamiętniający ofiary marszu ewakuacyjnego. Na umieszczonej tam tablicy wyrzeźbiony jest tekst: „Tu spoczywa 43 więźniów politycznych bestialsko zamordowanych przez zbirów hitlerowskich w czasie ewakuacji obozu oświęcimskiego w drodze do Wodzisławia 17.1.1945 Cześć ich pamięci”.

Monumentem umiejscowionym przy ulicy Więźniów Oświęcimia opiekują się harcerze ze Szkoły Podstawowej nr 1 w Wodzisławiu Śląskim.

Od Pszczyny przez Żory do Wodzisławia Śląskiego

Suszec - Branica

Przy szosie Pszczyna-Żory, pomiędzy Suszcem a Branicą w tzw. lasku Łęg umiejscowiony jest pomnik upamiętniający męczeńską śmierć więźniarek i więźniów obozu oświęcimskiego. Uroczystego odsłonięcia dokonano we wrześniu 1965 roku jak podaje Jan Kantyka lub w 1967 roku według Andrzeja Strzeleckiego.

Na monumencie tym widnieje napis: „Tu zginęli pomordowani przez hitlerowskich oprawców więźniowie polityczni obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu w czasie ewakuacji obozu 19 i 20 stycznia 1945 roku. Cześć ich pamięci”.

Fundatorem pomnika była Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska w Suszcu, opiekę sprawuje młodzież szkolna.

Żory

W centrum miasta przy ulicy Osińskiej, na cmentarzu komunalnym znajduje się pomnik upamiętniający ofiary ewakuacji obozu Auschwitz-Birkenau, w postaci kamiennego bloku, na którym umieszczono krzyż i napis: „Ofiarom katowni oświęcimskiej – koledzy”. Obok pomnika znajduje się nagrobek z marmurową tablicą, na której widnieje inskrypcja: „Tu spoczywa 23 więźniów zamordowanych podczas ewakuacyjnego Marszu Śmierci w styczniu 1945 Pamiętamy. Styczeń 1993. Mieszkańcy Żor”.

Według ustaleń pochowano w tym miejscu około 40 więźniów zamordowanych na ulicach Żor, wśród których byli Żydzi pochodzenia węgierskiego, czeskiego, polskiego, holenderskiego, francuskiego i z innych krajów europejskich.

Świerklany Dolne

Na terenie cmentarza parafialnego w Świerklanach Dolnych pochowano około 16 zwłok kobiet i mężczyzn zmarłych lub zamordowanych w trakcie marszu ewakuacyjnego. W 1948 roku społeczeństwo wsi wzniosło w tym miejscu kamienny nagrobek z wyrytymi na nim 10 obozowymi numerami ofiar: „A- 24091, A-24177, 47581, 47564, 50380, 75287, 62509, B-12365, 95828”, odnotowanymi przez miejscowego grabarza Konstantego Dolnika.

Na podstawie tych numerów ustalono, że były to więźniarki Żydówki, natomiast mężczyźni deportowani z obozu-getta w Terezinie, z Krakowa lub Tarnowa.

Marklowice Dolne

W pobliżu Wodzisławia we wsi Marklowice Dolne (obecnie dzielnica Wodzisławia Śląskiego) usytuowany jest pomnik z tablicą pamiątkową dla uczczenia pamięci 7 zamordowanych więźniów „marszu śmierci” w 1945 roku. Zbiorowa mogiła znajduje się przy głównej ulicy niedaleko miejscowego cmentarza, na której w miejsce starego nagrobka wzniesiono okazały obelisk z napisem mówiącym, że jest to miejsce uświęcone krwią więźniów oświęcimskich.

Od Goleszowa przez Kończyce do Zebrzydowic

Goleszów

W Goleszowie, w którym zlokalizowany był podobóz oświęcimski – Golleschau znajduje się tablica upamiętniająca 19 więźniów tej filii ewakuowanych w styczniu 1945 roku, której odsłonięcia dokonano, w lasku Dębowiec, 22 lutego 1949 roku. Widnieje na niej napis: „Tu spoczywa 19 ofiar bezimiennych terroru hitlerowskiego pomordowanych w drodze po ewakuacji katowni oświęcimskiej 22.2.1949”.

Kończyce Wielkie

We wsi Kończyce Wielkie znajduje się mogiła 120 ofiar obozu w Zebrzydowicach i w Goleszowie. Na tablicy umieszczony został tekst: „Miejsce spoczynku około 120 ofiar zbrodni hitlerowskich w latach 1939-1945 Z ich męczeństwa i krwi nasza wolność Cześć ich pamięci”.

Od Oświęcimia przez Mikołów do Gliwic

Bieruń Stary

W miejscowości Bieruń Stary, niedaleko Oświęcimia, na cmentarzu parafialnym, znajduje się mogiła 10 rozstrzelanych 19 stycznia 1945 roku więźniów z tablicą pamiątkową: „Ku chwale bohaterom pokoleniom ku rozwadze 1939-45 Tu spoczywa 10 nieznanych więźniów politycznych zamordowanych w 1945 przez hitlerowskiego okupanta na terenie Bierunia Starego w czasie ewakuacji obozu koncentracyjnego Oświęcim-Brzezinka”.

Fundatorami tej tablicy było miejscowe społeczeństwo i ZBoWID, opiekę sprawuje młodzież szkolna.

Mikołów

W Mikołowie na przedpolu cmentarza żydowskiego przy ulicy Konstytucji 3 Maja znajduje się zbiorowa mogiła rozstrzelanych w styczniu 1945 roku członków ruchu oporu oraz więźniów Auschwitz straconych w trakcie „marszu śmierci”. Dzięki staraniom miejscowego społeczeństwa i członków ZBoWiD w 1965 roku na mogile umieszczono obelisk z napisem: „Cześć pamięci 14 bohaterów ruchu oporu rozstrzelanych na tym miejscu przez hitlerowców w styczniu 1945 r i 60 więźniów obozu Oświęcimia”.

Opiekę nad tym miejscem sprawują Szkoła Podstawowa nr 3 oraz Zakłady Mechaniczne Górnictwa i Energetyki „Wiromet”.

Mokre

We wsi Mokre pod Mikołowem w lasku Hanusa na trasie prowadzącej do Gliwic znajduje się mogiła 13 więźniów oświęcimskich. Na pamiątkowej tablicy widnieje napis: „Miejsce stracenia przez hitlerowców 13 więźniów obozu oświęcimskiego w dniu 22.1.1945. Cześć ich pamięci”.

Borowa Wieś

W Borowej Wsi poniosło śmierć 31 więźniów KL Auschwitz. W miejscu ich pochówku wzniesiono pomnik, na którym widnieje następującą informacja: „Tu spoczywa 31 więźniów oświęcimskich zamordowanych przez hitlerowców w styczniu 1945 w czasie przemarszu Borowa Wieś”.

Gliwice

W Gliwicach znajdują się dwa miejsca upamiętniające ofiary „marszu śmierci”. Pierwszym jest pomnik wzniesiony na cmentarzu centralnym przy ulicy Kozielskiej, w pobliżu mogił, do których w 1948 roku przeniesiono szczątki ofiar wydarzeń ze stycznia 1945 roku. W 1970 roku dokonano uroczystego odsłonięcia tego miejsca, na pomniku czytamy: „W hołdzie ofiarom faszystowskiego barbarzyństwa dla pamięci pokoleń. Mieszkańcy Gliwic TRZZ 1 IX 1970”.

Pomnik ten oddano pod opiekę młodzieży Liceum Ogólnokształcącego nr 1.

Drugim miejscem, w którym spoczywają ofiary stycznia 1945 roku jest cmentarz żydowski przy ulicy Poniatowskiego 14, gdzie znajduje się pamiątkowa płyta z napisem w języku polskim i hebrajskim: „Zginęli śmiercią męczeńską z rąk siepaczy hitlerowskich. Ku wiecznej hańbie faszyzmu niemieckiego”.

Pomnik-nagrobek ustawiony jest w miejscu, gdzie w styczniu 1945 roku pochowano 79 więźniów obozu oświęcimskiego. W czerwcu 1945 roku dokonano odsłonięcia tablicy pamiątkowej, której fundatorem był oddział Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce, opiekę sprawują fundator oraz uczniowie Górnośląskiego Centrum Edukacyjnego im. Marii Skłodowskiej-Curie w Gliwicach.

Od Gliwic przez Rybnik do KL Gross-Rosen

Leszczyny-Rzędówka

W miejscowości Leszczyny-Rzędówka znajduje się pomnik z tablicą upamiętniającą ofiary Oświęcimia. Widnieje na niej napis: „Dnia 22.1.1945 350 więźniów oświęcimskich różnych narodowości zakończyło tu swą męczeńską drogę pod kulami niemieckich oprawców. Pamięć o nich niech przyświeca wszystkim broniącym pokoju człowieczeństwa w świecie”.

Na osiedlu w Leszczynach umieszczono, również krzyż upamiętniający 447 ofiar, które zostały rozstrzelane w styczniu 1945 roku niedaleko stacji kolejowej.

Innym miejscem pamięci na trenie Leszczyn-Rzedówka jest pomnik ku czci 288 ofiar marszu ewakuacyjnego KL Auschwitz w pobliżu miejsca, w którym zostały pochowane w 1945 roku, skąd w 1948 roku przeniesiono je na Cmentarz Centralny w Gliwicach do 8 zbiorowych mogił.

Książenice

W Książenicach na cmentarzu przy ulicy ks. Adama Pójdy usytuowana jest mogiła z tablicą, upamiętniająca 45 więźniów, którzy zmarli w strasznych męczarniach lub zostali zabici w trakcie marszu ewakuacyjnego. Widnieje na niej napis: „Ci, którzy spełnili ich wiarę w zwycięstwo nad faszyzmem”. Została ufundowana w 1965 roku przez załogę kopalni węgla kamiennego „Rymer”, umieszczono na niej numery obozowe ofiar.

W maju 2008 r. na cmentarzu w Książenicach odbyła się uroczystość odsłonięcia kolejnych tablic pamiątkowych, które zostały wykonane staraniem Yad Vashem oraz parafii w Książenicach. Na jednej tablicy znajduje się krótka historia tego miejsca w językach polskim, angielskim i hebrajskim, na drugiej nazwiska osób, które udało się ustalić na podstawie odczytanych numerów obozowych.

Rybnik

W niewielkim lasku za kąpieliskiem „Ruda” (stadion KS „Górnik”), znajdującym się na terenie Rybnika wzniesiono pomnik w miejscu mogiły 385 więźniów Auschwitz oraz pacjentów Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych, rozstrzelanych w styczniu 1945 roku. Na monumencie, w który wmurowano urnę z prochami zmarłych, odsłoniętym w 1957 roku czytamy: „Pomnik ku czci 446 ofiar faszyzmu międzynarodowego. Cześć i wieczna chwała bojownikom wolności 1945. U twych prochów, u mogiły Będą wieki szukać siły i naznaczą twoje kości. Wielką drogę ku przyszłości. Śladem krwi. M. Konopnicka”.

Ufundowany został przez mieszkańców miasta, opiekę sprawuje Zarząd Zieleni Miejskiej w Rybniku.

Raszczyce

W Raszczycach na polu przy drodze prowadzącej do Będzina zlokalizowany jest pomnik z napisem: „Tu spoczywa 9 więźniów politycznych zamordowanych w czasie ewakuacji obozu oświęcimskiego w styczniu 1945 roku. Cześć ich pamięci”. Został wzniesiony w 1945 roku.

Górki Śląskie - Nędza

W gminie Nędza znajduje się miejscowość Górki Śląskie, w której na cmentarzu wzniesiono w 1972 roku z funduszów ówczesnej Powiatowej Rady Narodowej w Raciborzu pomnik ku czci 17 więźniów KL Auschwitz. Czytamy na nim: „Z bezkresu wzgardy cierpień i nadziei wiecznej chwały i pamięci. Bohaterom zamordowanym więźniom obozu oświęcimskiego w styczniu 1945 roku”.

Opiekunem tego miejsca jest koło ZBoWID w Nędzy oraz młodzież Szkoły Podstawowej w Górkach Śląskich.